Verhuisplicht burgemeester struikelblok om te solliciteren

De plicht om als burgemeester te moeten verhuizen naar de gemeente waar die post vrij komt, blijkt een aanzienlijke struikelblok om te solliciteren. Het is de familie die in belangrijke mate bepaalt waar wel en vooral ook niet wordt gesolliciteerd.

Daling sollicitanten

Dat komt naar voren in onderzoek dat Zahra Runderkamp en Simon Otjes in opdracht van Binnenlandse Zaken uitvoerden. Aanleiding voor het onderzoek was de daling in het gemiddelde aantal sollicitanten per vacature in de periode 2016-2023. In die periode name het aantal af van gemiddeld dertig naar achttien. Volgens de onderzoekers is de notie dat het aantal sollicitanten is gedaald echter afhankelijk van het tijdsperspectief:  het aantal blijkt  anno 2024 hoger dan begin jaren 2000.

Opgroeiende kinderen

Voor de daling van het aantal sollicitanten in het onderzochte tijdvak zijn volgens het rapport ‘Wie wil nog burgemeester worden’ diverse oorzaken aan te wijzen. Eén ervan is de rol van de familie. De onderzoekers stellen na interviews met de doelgroep vast dat het profiel van burgemeesterssollicitanten aan het verschuiven is. ‘Velen zijn in belangrijke mate onderdeel van een familie, en overwegen niet alleen wat goed is voor hun eigen ambities, maar ook wat mogelijk is voor hun partner en/of kinderen. De familie bepaalt in belangrijke mate waar wel en vooral ook niet gesolliciteerd wordt. Het woonplaatsvereiste is daarbij soms een ‘struikelblok’’, aldus één van de geïnterviewden. ‘Zeker met opgroeiende kinderen (pubers).’ Zo gaf een ander aan: ‘Mijn vrouw heeft mij de regel gegeven, alleen deze provincies. Voor ik solliciteer ga ik met mijn vrouw overleggen en toestemming vragen, dat moet ik altijd doen.’ Weer een ander zei een heel leuk eerste gesprek te hebben gehad, maar ‘toen waren we een rondje met het gezin gaan rijden. Mijn man zei toen: ‘Ik ga niet met je mee’. Toen heb ik ervoor gekozen om me [uit de procedure] terug te trekken.’

Recreatiemogelijkheden

Gemeenten waar op cultureel en sportief gebied relatief weinig te doen is, hebben het extra lastig. ‘Mensen willen wonen in een gemeente met veel recreatiemogelijkheden – musea, theaters, sportfaciliteiten. Dat geldt voor allerlei theoretisch geschoolde professionals, en dus ook voor burgemeesters’.

Volgens de onderzoekers is het zaak voor Binnenlandse Zaken deze zogeheten woonplaatsvereiste als norm eens kritisch tegen het licht te houden – samen overigens met de leeftijdsbeperking. De vraag is of deze regels nog wel van deze tijd zijn.

Krapte arbeidsmarkt

Een andere factor die een belangrijke – zelfs de belangrijkste – verklaring voor de daling van het aantal sollicitanten in de laatste jaren vormt, is de krapte op de arbeidsmarkt. Verder zijn er door herindelingen steeds minder kleine gemeenten. Dat maakt ‘instappen’ voor nieuwkomers lastiger. Juist die minder grote gemeenten zijn ideaal om ervaring op te doen en het vak te leren.

Er kan volgens de onderzoekers zeker wat worden gedaan om het aantal sollicitaties te verhogen. Omdat ze constateren dat vrouwen en mensen met een migratieachtergrond minder vaak burgemeester worden, zien ze mogelijkheden om het sollicitatieproces te verbeteren zodat niet alleen ‘usual suspects’ solliciteren. Gegeven het huidige burgemeesterskorps, vragen ‘meer diverse’ kandidaten zich nu namelijk af of ze werkelijk kans maken. ‘Een tekort op de arbeidsmarkt is een reden om nieuwe groepen aan te spreken. Oog voor diversiteit en inclusie is een antwoord op het lage aantal sollicitanten. Dit betreft diversiteit in persoonskenmerken als gender en etniciteit, maar ook in partijpolitieke achtergrond en werkervaring.’

Openbaar-bestuur-bubbel

Verder zouden gemeenten er goed aan doen buiten de gevestigde partijen te rekruteren. Daarvoor dienen dan oriëntatieprogramma’s voor mensen buiten de gevestigde partijen verder te worden uitgebreid. Eveneens waardevol zou kunnen zijn om met een programma te komen dat is gericht op zij-instromers met werkervaring op het gebied van veiligheid (zoals politiecommissarissen, officieren van justitie) of gemeentelijke organisaties (zoals gemeentesecretarissen, griffiers). ‘Gemeenten zouden hun werving actiever op kunnen zetten om zo mensen buiten de ‘openbaar-bestuur-bubbel’ bewust te maken van de vacature’, aldus het onderzoek.