De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur heeft in een advies over het Gemeenschappelijk landbouwbeleid in 2011, ‘Het Europees landbouwbeleid als transitie-instrument voor land- en tuinbouw’ geconstateerd dat de landbouw steeds meer in de knel komt te zitten tussen marktgedreven, voortschrijdende schaalvergroting en specialisatie enerzijds en eisen vanuit de maatschappij anderzijds.
Deze spanning is in de verstedelijkte delta van Nederland sterk voelbaar en uit zich onder andere in een levendig maatschappelijk debat rond de intensieve veehouderij. Daaronder spelen duurzaamheidvragen als de noodzaak om kringlopen te sluiten, emissie van broeikasgas terugdringen en ethische discussies rond dierenwelzijn, dier- en volksgezondheid. Tegelijkertijd is er veel aandacht voor juist de land- en tuinbouw en het hele agrofoodcomplex vanwege de economische betekenis voor Nederland van deze ’maakindustrie’.
De landbouw is onlosmakelijk met Nederland verbonden, te samen met polders en handel vormen land- en tuinbouw een deel van de Nederlandse identiteit. Is een toekomst zonder landbouw in Nederland denkbaar?
Ter voorbereiding van het advies over de toekomst van de land- en tuinbouw in Nederland is het belang van de land- en tuinbouw voor de Nederlandse economie en samenleving geanalyseerd. Een historische schets van de ontwikkeling van de land- en tuinbouw laat zien hoe de sector zich voornamelijk ontwikkelt langs lijnen van schaalvergroting, specialisatie en verbreding. Elk van deze ontwikkelingsrichting kent zijn eigen uitdagingen en dilemma’s.
NGO’s en bedrijfsleven pakken in toenemende mate onderwerpen op (onder andere plofkip, ‘beter leven’-kenmerk). Het Rijk heeft een stap teruggezet en decentrale overheden zijn steeds meer aan zet. In Europees verband wordt het nieuwe Europees landbouwbeleid voorbereid waarin de ruimte voor nationale keuzes wordt vergroot. In dit krachtenveld is de rol van de rijksoverheid ten aanzien van de land- en tuinbouw in Nederland aan herijking toe.
In dit advies wordt per ontwikkelingsrichting de duurzaamheidopgave en ruimtelijkeordeningsvragen geïdentificeerd en de rol van overheden geduid. De aanbevelingen worden aan regering en parlement geadresseerd en zijn gericht op de middellange en lange termijn, 2020/2040.
Inhoudsopgave
Deel 1: Advies1 Achtergrond van dit advies
1.1 Aanleiding
1.2 Adviesvraag
2 Betekenis van de land- en tuinbouw
2.1 De Nederlandse land- en tuinbouw van nationaal belang
2.2 Maatschappelijke effecten steeds bepalender
3 Verduurzaming noodzakelijk
3.1 Verdere en snellere verduurzaming
3.2 Verduurzamingsopgaven in drie dimensies
4 Verduurzamingsopgaven per bedrijfsvorm
4.1 Drie bedrijfsvormen
4.2 Uitdagingen
4.3 Sterkte-zwakteanalyse
4.4 Verschillende strategieën en opgaven naast en in interactie met elkaar
4.5 Beantwoording adviesvraag
5 Versnellen verduurzaming
5.1 Rol rijksoverheid verandert
5.2 Ruimte voor verscheidenheid
5.3 Belemmeringen identificeren en wegnemen
Deel 2:
1 Situatieschets
1.1 De agrofoodsector in beweging
1.2 Uitdaging in perspectief gezet: mondiaal, Europees, nationaal
2 Terugblik
2.1 Toename van de arbeidsproductiviteit
2.2 Schaalvergroting
2.3 De relatie met de samenleving: dichterbij en toch verder weg
3 De Nederlandse land- en tuinbouw
3.1 De land- en tuinbouw als deel van de agrofoodsector
3.2 De primaire land- en tuinbouwsector in zijn omgeving
4 Drie bedrijfsvormen
4.1 Het gespecialiseerde rurale bedrijf
4.2 Het quasi-industriële bedrijf
4.3 Het stedelijk georiënteerde bedrijf
4.4 Het voorkomen van de drie bedrijfsvormen
4.5 Duurzaamheidsopgaven voor de drie bedrijfsvormen
5 Huidige en toekomstige ontwikkelingen
5.1 De samenleving stelt meer en hogere eisen
5.2 Zorg voor maatschappelijk goed
5.3 Voedsel wordt onderdeel van leefstijlen
5.4 Onderscheid tussen oriëntatie op keten of omgeving in primaire productie
5.5 High-tech leidt tot verandering bij producent en consument
5.6 Marktpartijen en niet-gouvernementele organisaties nemen leiding in veranderingsproces
5.7 Sterke prijsbewegingen bij gemiddeld hogere prijsniveaus
5.8 Verschuivende evenwichten door hogere energieprijzen
5.9 Schaarste aan grondstoffen maakt terugwinnen nog meer nodig
5.10 Het Europees landbouwbeleid na 2013
5.11 Verduurzaming
Literatuur
Bijlage