In dit onderzoek zijn cliëntgebonden kosten en baten onderzocht van het ‘Zichtbare schakel’-programma tot 1 september 2011. In dit programma worden sinds 1 oktober 2009 extra wijkverpleegkundigen ingezet in (met name) de veertig achterstandswijken om, naast de geïndiceerde zorg, te kunnen werken aan integrale zorg en samenhang in preventie, wonen, zorg en welzijn in de wijk.
Het gehanteerde onderzoeksmodel onderscheidt drie ‘actoren’ waarin de wijkverpleegkundige in haar contacten met cliënten van betekenis kan zijn: het cliëntsysteem, (zorg)instellingen en financiers. Er is geen rekening gehouden met eventuele effecten van het programma voor de wijkverpleegkundige zelf, haar collega’s, werkgevers en de wijken als geheel. Om kosten en baten te identificeren is een steekproef getrokken uit cliëntdossiers, zijn hierover gestructureerde gesprekken gevoerd met de betreffende wijkverpleegkundigen en zijn geïdentificeerde (netto)resultaten gewaardeerd in termen van besparingen en verbeteringen in kwaliteit van leven. Met (vormen van) triangulatie zijn systematische fouten zo veel mogelijk beperkt. De ‘winst’ is bepaald door waardes te salderen met kosten van wijkverpleegkundigen en hun ondersteunende organisatie.
Voor het ‘Zichtbare schakel’-programma tot 1 september 2011 komt de winst uit op ruim € 3,3 miljoen. Per cliënt bedraagt deze gemiddeld € 227,— en per wijkverpleegkundigenjaar € 17.606,—. De (financiële) marge op het werk van de ‘Zichtbare schakel’-wijkverpleegkundige en haar ondersteunende organisatie is 34%. Met eenmalige kosten van € 2,0 miljoen is sprake van een positieve netto contante waarde.
Voor cliënten zijn in totaal 357 QALY’s gegenereerd. Per cliënt bedraagt de verbetering van kwaliteit van leven gemiddeld 2,4%. Per wijkverpleegkundigenjaar worden 1,89 gezonde levensjaren gewonnen. De opbrengsten zijn voor het grootste deel psychisch (61%), voor een aanzienlijk deel sociaal (31%) en voor een beperkt deel somatisch van aard (8%). De cijfers beogen slechts een globaal beeld te geven van de effecten op kwaliteit van leven.
De wijkverpleegkundige realiseert met name besparingen in de tweede lijn. Dit lijkt te worden veroorzaakt door substitutie van (duurdere) tweedelijnsoplossingen met (goedkopere) eerstelijnsoplossingen. Van alle besparingen betreft 41% instellingen voor intramurale verpleging en verzorging en 21% ziekenhuizen. Ziekenhuiszorg wordt het vaakst voorkomen, maar de hoogste bedragen zijn gemoeid met het voorkomen van verpleging en verzorging.
Zo’n 50% van de besparingen is terug te voeren op AWBZ-bekostiging, 29% op Zvw-bekostiging en 20% op bekostiging vanuit overige financieringsbronnen. Besparingen in de Wmo-sfeer zijn nihil. Er lijkt sprake te zijn van substitutie van Zvw naar AWBZ en Wmo, en van AWBZ naar Wmo. Zvw-zorg wordt het vaakst voorkomen, maar de hoogste bedragen zijn gemoeid met AWBZ-zorg. Nog vaker dan onderlinge substituties is sprake van substitutie met oplossingen binnen het cliëntsysteem.
Een vergelijking met resultaten van soortgelijke onderzoeken in West-Brabant en Den Haag lijkt te wijzen op het belang om waar mogelijk (te) lange trajecten met cliënten te voorkomen. Wijkverpleegkundigen zouden kunnen streven naar vrij korte interventies en (indien van toepassing) snelle overdracht naar geïndiceerde vormen van zorg. Tellingen op basis van de onderzochte dossiers geven aan dat in ieder geval drie factoren bijdragen aan de toegevoegde waarde van de ‘Zichtbare schakel’-wijkverpleegkundige: het kunnen combineren van meerdere professionele disciplines, het kunnen gebruiken van vrije regelruimte en het onafhankelijk kunnen optreden. In het kader van discussies rondom borging van de functie en bekostiging wordt aanbevolen om de drie genoemde factoren zo goed mogelijk tot hun recht te laten komen.
Geconstateerd is dat kosten en baten mogelijk sterk variëren per type wijk en doelgroep. Mogelijk speelt de mate van aanwezige sociale cohesie hierin een belangrijke rol, maar zeker is dit niet. Inzicht hierin zou een doelmatige toekenning van budgetten zeer ten goede kunnen komen. Daarnaast verdient het aanbeveling om de capaciteitsbehoefte nader te onderzoeken op het niveau van wijken en doelgroepen. Ten slotte dienen voor een volledig beeld van kosten en baten van de ‘Zichtbare-schakel’-wijkverpleegkundige ook groepsgerichte activiteiten en werkzaamheden ter bevordering van lokale samenwerking te worden onderzocht.
Inhoudsopgave
Samenvatting
Hoofdstuk 1 Inleiding
Hoofdstuk 2 Model
2.1 De ‘Zichtbare schakel’-wijkverpleegkundige
2.2 Eerdere onderzoeken
2.3 Onderzoeksmodel
Hoofdstuk 3 Werkwijze
3.1 Algemeen
3.2 Steekproef
3.3 Interviews
3.4 Waardering van resultaten bij instellingen
3.5 Waardering van resultaten bij cliënten
3.6 Triangulatie
3.7 Ophoging en saldering
3.8 Tellingen
Hoofdstuk 4 Resultaten
4.1 Beschrijvende statistiek
4.2 Kosten
4.3 Verbeteringen in kwaliteit van leven
4.4 Besparingen
4.5 Winst en waarde
Hoofdstuk 5 Discussie
5.1 Operationele succesfactoren
5.2 Professionele succesfactoren
5.3 Implicaties voor het veld
5.4 Implicaties voor financiers
5.5 Potentieel bij landelijke invoering
Hoofdstuk 6 Conclusies
Hoofdstuk 7 Aanbevelingen
Bijlage 1 Samenstelling van de adviesgroep
Bijlage 2 Gehanteerde indicaties en tarieven
Bijlage 3 Gegevens van individuele dossiers