Zorgen over schrappen maatschappelijke diensttijd

Het kabinet trekt de stekker uit de maatschappelijke diensttijd (MDT). Sinds Rutte IV kon dit programma jaarlijks rekenen op 200 miljoen euro subsidie, maar daar zet Schoof I een streep door. Veel projecten staan op wankelen, en dat heeft impact op jongeren. ‘Volgens mij is dit het domste besluit uit het hoofdlijnenakkoord.’

Danique is een van de jongeren die een MDT-project succesvol heeft afgerond als vrijwillige activiteitenbegeleider in een ouderencentrum. ‘Ik ben uit mijn comfortzone gekomen en het heeft mij hoop gegeven om goed te kunnen functioneren in de maatschappij’, vertelde ze tegen NPO Radio 1. Danique kan door haar angststoornis niet alleen zijn. Hierdoor is het voor haar lastig om op locatie te komen; school en werk waren voorheen geen opties. ‘Door MDT is die hoop weer teruggekeerd’, zegt Danique. Tijdens het traject werd ze een-op-een begeleid. ‘De coaching vanuit topgroep is niet te vergelijken met een GGZ-traject’, meent Danique. ‘Bij het ouderencentrum heb ik mijn zelfvertrouwen weer kunnen ophalen.’ Wat haar betreft is MDT een succesvol initiatief, dat absoluut moet blijven.

Petitie

En Danique is niet de enige. Zo’n 80 procent van de jongeren vindt het begeleidend traject zeer prettig. Er is inmiddels een petitie die pleit voor het behoud van MDT. De teller staat op iets meer dan 7.000 handtekeningen.

Experimenteren

Tijdens MDT zetten jongeren tussen de 12 en 30 jaar zich vrijwillig in voor een ander. Hierbij ontmoeten ze andere mensen en kunnen ze hun talenten ontdekken en ontwikkelen. Jongeren geven bijvoorbeeld taalles aan statushouders, of verzorgen net als Danique activiteiten in een ouderencentrum. MDT is opgezet door het ministerie van VWS in samenwerking met jongeren, maatschappelijke organisaties, de Nationale Jeugdraad (NJR), de Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV) en de ministeries van SZW en OCW. In het regeerakkoord van 2017 (Rutte III) werd deze diensttijd voor het eerst opgenomen. Na twee jaar experimenteren startte MDT officieel in 2020.

Opbrengst

Het resulteerde in ‘een van de meest succesvolle overheidsprogramma’s sinds de Tweede Wereldoorlog’, zegt voormalig topambtenaar Erik Gerritsen. Ruim zes jaar was hij de secretaris-generaal van het ministerie van VWS. Sinds juni 2021 is Gerritsen bestuursvoorzitter van woningcorporatie Ymere. Volgens hem kost het project gemiddeld een paar duizend euro per jongere, maar levert het uiteindelijk vele duizenden euro’s meer op. ‘Door die 200 miljoen euro te schrappen, verliezen we uiteindelijk miljarden aan bijvoorbeeld uitkeringen en dure (geestelijke) gezondheidszorg’, zegt Gerritsen. ‘Volgens mij is dit het domste besluit uit het hoofdlijnenakkoord.’

Beleidsdoelen

Want naast alle positieve verhalen van de jongeren zelf, draagt MDT bij aan tal van beleidsdoelen, betoogt Gerritsen: ‘MDT vermindert schooluitval, of heeft ervoor gezorgd dat dropouts terug de schoolbanken ingingen. Daarbij bleef iets van 20 procent ook na de diensttijd vrijwilligerswerk doen. We zagen dat onderwijzers en zorgverleners door de bijdrage van jongeren werden ontlast. En bovenal: jongeren kregen meer zelfvertrouwen en raakten geïnteresseerd in een baan in de zorg of bij defensie.’

Vrijwillig

Waarom het volgens de oud-topambtenaar zo succesvol is? ‘Het is niet van bovenaf opgelegd’, licht Gerritsen toe. ‘Weliswaar kwam het rijk met het idee voor een MDT, maar de invulling is volledig aan de praktijk overgelaten. Met een doorslaggevende stem voor de jongeren zelf. Bovendien is het vrijwillig.’

Maatwerk

Gerritsen krijgt hierin bijval van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), dat onder andere onderzoek doet naar participatiebevorderend beleid. Eind juni concludeerde het wetenschappelijk instituut dat jongeren MDT waarderen. ‘Het biedt hun maatwerk en persoonlijke aandacht, en dat zorgt ervoor dat ze er plezier aan beleven’, schrijft het SCP. Het programma geeft jongeren de kans om zich persoonlijk te ontwikkelen door ontmoetingen en maatschappelijke participatie. ‘Daardoor is er ruimte voor positieve identiteitsontwikkeling, om jongeren beter uit te rusten voor zowel de arbeidsmarkt als de bredere samenleving’, is te lezen in de studie. Het afschaffen van MDT vormt zelfs ‘een risico voor de [sociale] cohesie.’

Participatiewet

Tegelijkertijd laat het SCP-onderzoek zien dat niet alle jongeren kunnen participeren zoals van hen wordt verwacht. Jongeren in armoede of met mantelzorgverplichtingen kunnen niet zomaar kiezen om mee te doen. En jongeren die vallen onder de Participatiewet kiezen MDT vaak als verplichting.

Spanning

Dat neemt niet weg dat de jongeren overwegend positief zijn, en de waarde en doelen van MDT onderschrijven. ‘Hier zit ook een potentiële bron van spanning’, signaleert het SCP. De verleiding kan namelijk bestaan om MDT sterk(er) te richten op een bepaald beleidsdoel. Recente beleidsstukken werpen de mogelijkheid op om het programma ‘zeer specifiek in te zetten voor arbeidsparticipatie in tekortsectoren.’ ‘Daardoor kan de overlap met de motivatie van jongeren verdwijnen’, waarschuwen de onderzoekers.  

Karretje

Die conclusie kan op instemming van Gerritsen rekenen: ‘Je moet het niet inzetten om bepaalde doelen te behalen. Juist dan draagt MDT bij aan het realiseren van al die beleidsdoelen, en nog effectiever dan reguliere overheidsprogramma’s ook.’ De oud-topambtenaar zag dat diverse clubs en overheidsorganisaties in het verleden MDT naar zich toe probeerden te trekken, om het vervolgens voor hun karretje te spannen. ‘Maar daarmee ondergraaf je het succes van het programma’, stelt Gerritsen. ‘MDT is van de jongeren zelf en staat niet in dienst van een of ander specifiek beleidsdoel.’

Klein bier

Volgens de voormalig secretaris-generaal is daarom MDT zo lastig uit te leggen aan politici en ambtenaren, aan ‘de systeemwereld’. ‘Dat verklaart wellicht waarom het kabinet het wil afschaffen’, verzucht Gerritsen. ‘Zonde! Ik zou zeggen: laat die 200 miljoen euro gewoon staan. Het is klein bier in vergelijking met wat het allemaal oplevert. Zowel financieel als qua maatschappelijke impact. Met als bonus een weerbare jeugd en een weerbare samenleving.’