Onderscheid markt en overheid bij banenafspraak niet helder

De overheid loopt al jaren achter op de targets wat betreft het creëren van banen voor mensen met een arbeidsbeperking. In de marktsector lukt het echter wel om de beoogde doelen te behalen. Een onderzoek in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid brengt een aantal knelpunten in de overheidssector aan het licht, maar roept ook de vraag op of het onderscheid tussen overheid en markt wel zinvol is.

Overheid loopt achter

Tussen 2015 en 2026 moeten er 125.000 banen voor mensen met een arbeidsbeperking bij komen. Dat is het doel van de Wet banenafspraak. De uitvoering daarvan loopt echter niet zoals gehoopt. Eind 2021 lag het totaal aantal gerealiseerde banen nog dik 7.000 onder het tussentijdse doel.  

Opvallend is dat de overheid het consequent slechter doet dan de marktsector. Waar de marktwerkgevers hun target voor eind 2021 hebben overschreden (doel: 60.000 banen; resultaat: 60.966 banen), loopt de overheid nog ver achter (doel: 20.000 banen; resultaat: 11.842 banen).

Dat was reden voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om een onderzoek in te stellen naar de 'succes- en faalfactoren van de overheidssectoren'. Daaruit blijkt dat er ruimte voor verbetering is bij het uitvoeren van de banenafspraak.

Inspireren

De onderzoekers stellen onder andere dat de zogenaamde werkagenda's – die in 2019 in het leven werden geroepen om een impuls te geven aan de banenafspraak – niet altijd optimaal worden ingezet. De werkagenda's zouden acties moeten aansturen, onderzoeken waar de knelpunten liggen en aangeven hoe die opgelost kunnen worden. In de praktijk worden de werkagenda's echter vooral ingezet om te rapporteren over ondernomen acties en behaalde resultaten. 'Zo stimuleren of inspireren de werkagenda’s zelden', aldus de onderzoekers.

Complex

Verder blijkt dat werkgevers de wet- en regelgeving belemmerend vinden. 'We horen voorbeelden van werkgevers die wel aan de slag wilden met de doelgroep banenafspraak, maar die in hun enthousiasme geremd werden door de complexe wetgeving', schrijven de onderzoekers. Het gaat vooral om de complexiteit van de wetgeving. Zo zijn er bijvoorbeeld verschillen tussen gemeenten in de aanvraagprocedure voor loonkostensubsidie.

Onderscheid

Ook roept het onderzoek de vraag op hoe nuttig het onderscheid tussen de sectoren markt en overheid is. De overheid huurt immers ook diensten in via de markt. Die diensten kunnen ook leiden tot extra banen voor de banenafspraak, maar die tellen niet mee voor de overheidssector.  

De onderzoekers schatten in dat er tussen de 15.000 en 17.000 mensen met een arbeidsbeperking in dienst zijn in de marktsector als gevolg van inkoop door de overheid of door SROI-verplichtingen (social return on investment). Dit gaat overigens om het absolute aantal banen, niet om het aantal extra banen dat in het kader van de banenafspraak is gecreëerd.

Dat is een substantieel aantal, schrijft minister Schouten (Participatie, ChristenUnie) in een reactie op het onderzoek. Ze stelt 'dat er veel banen kunnen worden gerealiseerd als de sectoren markt en overheid samenwerken'. Ook concludeert de minister 'dat de inspanningen van overheidswerkgevers niet altijd tot uitdrukking komen in de jaarlijkse metingen'.

Opheffen

'Het onderzoek laat zien dat het moeilijk is om banen onder te verdelen in markt en overheid', schrijft Schouten. De minister overweegt dan ook om het onderscheid tussen overheid en markt in de banenafspraak op te heffen. Dat zou overigens in lijn zijn met de wensen van de Tweede Kamer: die nam al in 2018 een motie aan om dat te doen.

Schouten schrijft dat het opheffen van het onderscheid is opgenomen in een wetswijziging om de banenafspraak te vereenvoudigen. Dat wetsvoorstel is voorbereid door kabinet-Rutte III. Of het voorstel daadwerkelijk wordt ingediend, moet minister Schouten nog beslissen.