Vrees voor ‘brain drain’ niet terecht

De aanwezigheid van hoger opgeleiden heeft een positief effect op de economische groei in een stad, is bovendien goed voor de consumentenbestedingen en daarmee voor het voorzieningenniveau. Studentensteden buiten de Randstad zien dan ook met lede ogen aan hoe een groot deel van hun afgestudeerden richting het westen van het land vertrekt. Zij proberen die brain drain te stoppen door bijvoorbeeld te investeren in (studenten)huisvesting, ontwikkeling van een campus of het creëren van banen voor starters op de arbeidsmarkt.

De Groningse promovendus Viktor Venhorst onderzocht of die maatregelen effectief zijn. Hij analyseerde de instroom- en uitstroom van studenten en hoogopgeleiden in vijf studentensteden. Het onderzoek Hoger opgeleiden in grote steden in Nederland: brain drain of brain gain? is gefinancierd door het kennisinstituut Nicis, de Rijksuniversiteit Groningen en de steden Maastricht, Rotterdam, Tilburg, Groningen en Leeuwarden.

Wat is het meest effectieve middel om hoger opgeleiden vast te houden?

‘Dat is moeilijk te zeggen. De onderzochte gemeenten ontplooien ontzettend veel verschillende initiatieven tegelijk. En de maatregelen die ze nemen, dienen meerdere doelen. Ze proberen bijvoorbeeld een aantrekkelijke woonomgeving te creëren, maar dat beleid is niet alleen op het vasthouden van hoogopgeleiden gericht. De effectiviteit van die losse maatregelen is daarom niet vast te stellen. Gemeenten hebben ook geen concreet inzicht in de migratiestromen. Ze hebben alleen het idee dat de brain drain gestopt moet worden.’

Is de uittocht van hbo’ers en academici te stoppen?

‘De drijvende kracht achter migratie is werkgelegenheid. Voor hoogopgeleiden is die geconcentreerd in de Randstad. In sommige studiesteden vertrekt 70 tot 80 procent van de afgestudeerden. Maar waarom is dat een probleem? Door zich te focussen op de vertrekkers hebben gemeenten niet in de gaten dat ze het eigenlijk al best goed doen. Uit ons onderzoek blijkt dat in de onderzochte steden meer jongeren binnenkomen om te studeren, dan er na het afstuderen vertrekken. Bovendien zijn het vaak de afgestudeerden met de beste cijfers die blijven. Ook weten studiesteden afgestudeerden van elders aan te trekken in vakgebieden waar ze zelf niet voor opleiden. Ondanks migratie naar de Randstad, neemt het aantal hoogopgeleiden in studiesteden dus toe. Dat gaat ten koste van de omliggende gemeenten.’

Dus het is logisch dat studentloze steden als Apeldoorn en Almere een hogeschool willen?

‘Nee, want een hoger opgeleide bevolking krijg je alleen als er ook banen zijn voor de afgestudeerden. Als je een hogeschool neerzet, voorkom je misschien dat middelbare scholieren elders gaan studeren. Maar als er geen werk is voor hoogopgeleiden, vertrekken ze 4 jaar later toch. Of ze blijven hangen en belanden in een uitkering.’

Dus perifere steden moeten zich neerleggen bij het vertrek van hun hoogopgeleiden?

‘Ze moeten af van het idee dat je iedere afgestudeerde moet zien vast te houden. Ze kunnen zich beter afvragen op welk punt ze al aantrekkelijk zijn voor hoger opgeleiden en dat aspect versterken. Uit het onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat studenten die in hun studiestad wonen, daar na hun afstuderen vaker blijven werken of wonen. Investeren in studentenhuisvesting lijkt dus te lonen. Ook blijken jongeren die elders gingen studeren, vaak weer terug te keren na hun afstuderen. Misschien moet je als gemeente dus eens denken aan het opzetten van alumnibeleid voor middelbare scholieren, in plaats van aan het krampachtig proberen de brain drain te stoppen.’