Het herstellen van breuklijnen en de kunst van Kintsugi

De kat duwt die mooie vaas van oma om en hij valt in scherven. Overheden laten bewoners van een wijk te lang verweesd achter en deze haken teleurgesteld af. De samenleving kent breuklijnen tussen overheden en groepen burgers. En er zijn breuklijnen tussen groepen burgers onderling. In dit stuk doe ik een eerste verkenning van wat we bij het herstellen van breuklijnen kunnen leren van een eeuwenoude Japanse filosofie en kunstvorm.

Want hoe dit te repareren? Hoe breuklijnen te herstellen? Die gebroken vaas is nooit helemaal te herstellen. Hij wordt nooit meer dezelfde. Dat geldt ook voor de breuklijnen in de samenleving. Dat is niet erg.

De kunst van Kintsugi

Want hier geeft de kunst van Kintsugi een interessant perspectief. Al sinds de vijftiende eeuw herstellen Japanse vaklieden gebroken keramiek met lak en goudpoeder. Ze poetsen imperfecties en reparaties niet weg, maar herstellen ze ‘met goud’. Liefdevol en zorgzaam omgaan met wat waardevol is, en het met zorg herstellen, is de filosofie van Wabi-sabi. Kintsugi is daar een mooi voorbeeld van.

Onze samenleving en onze democratie zijn het ook waard om met liefde en zorgzaamheid te herstellen. Het lijmen van breuklijnen is een eervolle en noodzakelijke opgave voor bestuurders en ambtenaren.

De Atlas van Afgehaakt Nederland

Dit gebeurt al door toegewijde casemanagers die slachtoffers van het toeslagenschandaal ondersteunen in het weer op orde krijgen van hun leven. Door contact te maken met geraakten, door fouten van de overheid toe te geven en door hen te vragen wat zij nodig hebben voor hun herstel.

Binnen het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid slepen en sleuren, duwen en verleiden bevlogen programmateams ‘de wijken die de verkeerde lijstjes aanvoeren’. Deze wijken zijn te lang aan hun lot overgelaten door het Rijk en gemeenten. Hun wijkbewoners zien we terug in de Atlas van Afgehaakt Nederland. De overheid moet in deze wijken extra haar best doen om weer geloofwaardig te worden en zich inspannen om breuklijnen te helen met gemeenschappen die zich hebben afgekeerd van de overheid.

Ereschuld inlossen

Het herstellen van de vertrouwensbreuk tussen de inwoners van Groningen en politiek Den Haag over de schade door de gaswinning blijkt niet makkelijk. Maar Nederland heeft een ereschuld in te lossen. Hetzelfde geldt voor wantoestanden tijdens en na de Gouden Eeuw en ons koloniaal verleden. Daden uit het verleden zijn niet weg te poetsen, maar de wijze waarop met zorg en oprechtheid geprobeerd wordt breuken te herstellen, kan veel moois opleveren. Zowel de premier als de Koning hebben dit laten zien met hun excuses voor de slavernij.

Weer aanhaken bij ‘afgehaakt gemaakten’

Bestuurders en ambtenaren met liefde voor de democratie en de publieke zaak moeten met goudlijm aan de gang om de schrijnendste breuklijnen te helen. Die breuklijnen moet je wel willen zien. En juist ook door de ogen van hen die aan de andere kant van de breuklijn staan. Het liefdevol herstellen van breuklijnen in de samenleving vraagt de moed om het eerlijke gesprek aan te gaan met ‘afgehaakt gemaakten’. Afgehaakt gemaakten die wantrouwend en kritisch zijn naar de overheid, en niet altijd onterecht.

Tijd voor meer wabi-sabi

De vraag is of herstellen voldoende is, of moeten we verder gaan en versterken? De democratie vernieuwen? Waarschijnlijk kan helen en versterken samengaan. De geschiedenis en de wetenschap laten zien dat gemeenschappen die door een crisis zijn gekomen, daar sterker van zijn geworden. Als je elkaar in moeilijke omstandigheden, over breuklijnen heen, hebt kunnen terugvinden, dan is de band beter en sterker dan daarvoor. Het is tijd voor meer wabi-sabi en Kintsugi onder de Hollandse luchten. Nederland is het waard.

Auteur kennisbijdrage: Steven Lenos.
Steven Lenos houdt van de publieke zaak en de democratie. Daarom is hij samen met ambtenaren en bestuurders al decennia bezig om de democratie te versterken, en giftige polarisatie en radicalisering te voorkomen. De publieke zaak kan beter.