‘Middel buurtonderzoek handhaven’

De sociale recherche moet de mogelijkheid blijven houden een buurtonderzoek te doen bij vermoedens van bijstandsfraude. Als het onder de huidige wetgeving niet (meer) mogelijk is dat bijvoorbeeld buren ondervraagd worden over iemands woonsituatie, dan zou het alsnog mogelijk gemaakt moeten worden.

Dat stelt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in reactie op een uitspraak die een Amsterdamse politierechter vorige week deed. VNG-woordvoerder Frea Broekman: ‘Buurtonderzoek wordt doorgaans gedaan op basis van eerder verkregen signalen. Het kan een goed middel zijn om fraude op te sporen. Als het volgens de huidige wet niet kan, dan pleiten wij voor aanpassing van de wet.’

Buitenproportioneel

De Amsterdamse rechter oordeelde dat een uitgevoerd buurtonderzoek buitenproportioneel was. In het veld zorgt de uitspraak voor verwarring. De rechtbank verstrekte begin deze week een ‘onofficieuze samenvatting’ van het vonnis. Daarin staat dat de de rechter meent dat er bij de overheid kennelijk sprake is van veranderend inzicht over de vraag wanneer een buurtonderzoek gerechtvaardigd is en dat de tendens is dat met het middel zeer terughoudend moet worden omgegaan.

De advocaat van de verdachte van bijstandsfraude wees in zijn pleidooi onder meer op de discussie rond wetgeving die in de maak is die regelt dat mensen geen huisbezoeken voor controle kunnen weigeren. De Raad van State leverde op het betreffende wetsvoorstel felle kritiek.

In reactie daarop schreef staatsecretaris Jetta Klijnsma (PvdA, Sociale Zaken) dat medewerkers van UWV en Sociale Verzekeringsbank beperkte bevoegdheden hebben bij het opsporen van fraude. Alleen met toestemming van de officier van justitie kunnen die bevoegdheden ruimer worden, aldus Klijnsma. De raadsman voerde aan dat hetzelfde zou moeten gelden voor de sociale recherche. De rechter stelt dat in dit dossier niet duidelijk is of die toestemming er was.

Irrelevant

De advocaat meldde na de uitspraak in diverse media dat de rechter de gegevens uit het buurtonderzoek irrelevant had genoemd op grond van het Europees verdrag van de rechten van de mens. Die conclusie is uit de samenvatting niet op te maken.

De advocaat meldde ook dat de rechterlijke uitspraak consequenties zou kunnen hebben voor duizenden zaken van bijstandsfraude. Dat laatste is volgens de voorzitter van de vereniging van Sociale Diensten, Tof Thissen, onzin. Het schat dat in hooguit één procent van de onderzoeken een buurtonderzoek wordt gedaan.

Thissen: ‘Er zijn allerlei andere methoden, bijvoorbeeld onderzoek van verschillende gegevensbestanden, die even effectief of zelfs effectiever zijn. Sociale rechercheurs gaan liever uit van hun eigen waarneming, bijvoorbeeld door te posten, dan af te gaan op informatie van buren, waarvan de betrouwbaarheid twijfelachtig kan zijn.’

Het is volgens Thissen lastig in te schatten wat de consequenties van de uitspraak zijn. ‘ Sociale diensten zijn sowieso al terughoudend met het middel buurtonderzoek. Als de rechter van mening is dat het wettelijk gezien niet kan, dan is dat duidelijk.’