Experiment met ‘xtc-shop’: niet of, maar hoe

Koop je voor een nachtje dansen straks een pilletje in de club zelf, in de apotheek of in de xtc-winkel? In hartje Utrecht konden mensen tien weken lang ervaren hoe een dergelijke toekomst eruit kan zien in een heuse xtc-shop. Nou ja, zonder echte xtc te verkopen dan. ‘Ik hoop dat we hebben bijgedragen aan het debat’, aldus Machteld Busz van het organiserende Poppi Drugsmuseum en tevens directeur van Stichting Mainline.

Wat is je conclusie na tien weken lang een xtc-shop bestieren in het centrum van Utrecht?

‘Het doel is om de discussie over xtc uit de welles-nieteshoek te krijgen. Het boek ter inspiratie was How to regulate stimulants? van Steve Rolles. We willen de discussie meer naar het “hoe” brengen: als we het gaan doen, hoe dan? We bieden verschillende opties aan, zodat mensen hierover kunnen nadenken. Dat zag je terug in de winkel. Ik vind het project heel erg geslaagd, ook qua bezoekers en politieke reacties. Politici kwamen meteen in de set en in gesprek. Dat geeft een nieuwe dimensie aan het debat. Het momentum voor discussie was goed. Ik hoop dat we zo bijdragen aan het debat.’

Waarom begonnen jullie een xtc-shop en hoe ging dat in zijn werk? Het lijkt me niet dat de gemeente meteen stond te juichen.

‘We zijn in gesprek geweest met de gemeente en de gemeenteraad. Uiteindelijk is het project een onafhankelijk initiatief van de sociale onderneming Poppi, een start-up museum dat met een brede discussie over drugs en drugsbeleid wil bijdragen aan een gezonde en veilige samenleving. In samenwerking met creatieve makers en de Universiteit Utrecht hebben we een fonds van de provincie Utrecht aangevraagd. Overigens was de gemeente heel supportive. Ze wilden graag het gesprek aangaan over het onderwerp.’

Hoe reageerden de bezoekers?

‘Studenten en mensen tot 35 jaar waren veruit de grootste groep. Zij reageerden positief. Ze vinden het leuk om erover na te denken. De winkel stelt mensen in staat breed en verantwoordelijk naar dit onderwerp te kijken. Mensen worden daarin vaak onderschat. Ze kunnen goede afwegingen maken over hoe verkoop te beperken en wanneer iets een verantwoordelijkheid van de overheid is of van jezelf. We hadden leuke geanimeerde gesprekken. Er waren wel bezorgde buren. Die hadden niet door dat het om een kunstproject ging. Ik zou teksten over ook MDMA uit de etalage halen, want marketing is geen goed idee. Bijna iedereen zegt: geen marketing, zoals dat bij alcohol en gokken bijvoorbeeld wel gebeurt.’

Kwamen er ook tegenstanders in de xtc-shop?

‘We hebben actief de politiek uitgenodigd. Bijvoorbeeld ook de ChristenUnie. Bij hen merkte je ook openheid om het gesprek aan te gaan. Ook al zijn ze het er niet mee eens, toch vinden ze dat je op een andere manier naar het beleid moet kijken. Ook opties om te reguleren moet je serieus afwegen. Voor het tegenkamp is nadenken over alternatieven ook een serieus belang. Het is mooi om te zien hoe het debat werd verplaatst naar het hoe. Hoe krijg je nou een zo veilig mogelijke maatschappij? Hoe komen we daar? Wat is gezondheid en veiligheid? In hoeverre moet je dat controleren als overheid?’

Er zijn ook bestuurders langs geweest. Hoe reageerden zij?

‘De Utrechtse wethouder Eelco Eerenberg en minister Ernst Kuipers, beiden D66’ ers, kwamen samen langs. Dit was een leuke manier om het gesprek aan te gaan. Ze hadden veel interesse. Ik ben nog in debat gegaan met hen. Ze staan open voor het gesprek en zoekende naar oplossingen. Nu is D66 al meer op het pad van de regulering, maar het was een inhoudelijk gesprek. Ik hoop dat ze het meenemen naar Den Haag en naar de stad.’

Ik vond het bezoek aan de winkel een leerzame ervaring. Je ziet verschillende manieren hoe je xtc legaal zou kunnen verkopen, een snoepwinkel, een apotheek en een club met een automaat met agecoin. De in te vullen vragenlijsten bieden moeilijke dilemma’s. Je bent er niet zomaar uit wat de beste manier is, er springt er niet één uit. Wat vind je zelf de beste manier?

‘Ik ben zelf wel voor een verkooppunt waar je niet gebruikt op dezelfde locatie waar je koopt. Je komt dan eerder bij een model tussen de apotheek en smartshop. Een apotheek heeft een hogere drempel. Pillen zijn nu gemakkelijk te verkrijgen. Als je je moet registreren, gaan mensen toch op de zwarte markt xtc kopen. Ik ben tegen marketing, dus ik zit er ergens tussenin. Ik zou starten met hoge drempel en een selecte groep. Kijk dan naar de impact: wat hebben we niet voorzien? Je moet mensen over streep trekken die nu via Whatsapp pillen kopen. Als ze het product legaal kunnen kopen, heeft dat voordelen voor henzelf en de maatschappij.’

Moet xtc/mdma sowieso wel legaal worden?

‘Ik denk dat het een betere beleidsoptie zou zijn. Het is een middel met relatief minder risico’s voor gebruikers dan cocaïne en alcohol en de productie is in Nederland. We moeten verantwoordelijkheid nemen om er innovatief naar te kijken. Dan moeten we de lessen gebruiken voor andere middelen, zoals cocaïne. Daaromheen zie je nog meer maatschappelijke problemen, zoals geweld en grote winsten. Dat is een internationaal issue. Het wordt ook niet hier geproduceerd. Maar ook in Colombia gaan stemmen op voor regulering, zoals bij de nieuwe president, juist vanwege de maatschappelijke problemen en de illegale handel.’

Internationale verdragen staan regulering in de weg, zeggen bestuurders vaak. Maar als het om vluchtelingen gaat, gaan er wel weer stemmen op om verdragen aan te passen. Zie jij kansen?

‘Nederland overtreedt al internationale verdragen met het coffeeshopbeleid en gebruikersruimten, die overigens evidence-based zijn. In veel landen is cannabis gereguleerd, buiten de verdragen om. Het beleid is aan herziening toe, want de realiteit haalt het in: cannabis, de therapeutische inzet van psychedelica, steeds nieuwe drugs die worden ontwikkeld. Steeds rigide terugverwijzen naar decennia oude internationale verdragen staat oplossingen in de huidige tijd in de weg. Als producerend land moeten we de verantwoordelijkheid nemen voor een andere aanpak. Je gaat dan tegen verdragen in, maar dat doen dus al veel landen. Bolivia is er zelfs tijdelijk uit gestapt. Ze zijn geen heilige waarheid en aan herziening toe. We moeten ons niet daardoor laten afremmen, maar ruimte zoeken om onze positie in te nemen. Helaas willen politici vaak geen hoog spel spelen op dit thema. Het is niet het probleem waar politici nu hard voor gaan vechten.’

In de gemeenteraden van Amsterdam en Utrecht gaan wel stemmen op om te experimenteren met xtc-shops. Hoe reëel is dat?

‘Er komt een staatscommissie. Daar ben ik heel benieuwd naar. Ik heb ook het coalitieakkoord van Amsterdam met grote interesse gelezen en ben heel benieuwd hoe ze er handen en voeten aan willen geven. Het is lastig te doen op gemeenteniveau en ze zijn een uitzondering. We hebben actief Amsterdamse raadsleden en wethouder uitgenodigd, maar Utrecht bleek wat ver weg voor de meesten. Ik hoop daarom dat we daar ook een tijdelijke winkel kunnen openen of dat ze ons uitnodigen om erover mee te praten. Het zou een gemiste kans zijn als ze dat niet doen. Utrecht wil vooral een betere balans tussen straf en reguleren, maar in Amsterdam hebben ze het expliciet over een pilot.’

Wat is jullie volgende actie?

‘Er is interesse uit België en Engeland. Dat is interessant vanwege de andere drugscultuur en beleidscontext. We willen de winkel ook digitaal maken. Dat is relatief gemakkelijk te realiseren. Poppi heeft ook plannen voor nieuwe onderwerpen, zoals rond jongeren die de drugscriminaliteit ingaan en een pop-up rond psychedelica. We hebben een app “Tales of the drugs closet” met verhalen van gebruikers opgezet. Uiteindelijk willen we met Poppi een vaste locatie betrekken. Daarvoor zoeken we een investeerder. Onze ambities zijn groot. We willen het stigma rond drugs verminderen. Het speelt een rol in het leven van veel mensen, dus moet je er open het gesprek over voeren.’