‘Schuldhulpverlening loopt in de soep’

Leden van de Tweede Kamercommissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid reageren kritisch naar aanleiding van de conclusies uit het rapport van Berenschot over de werking van het schuldhulpverleningsstelsel. Daarin concluderen de onderzoekers dat gemeenten in de huidige setting niet gericht zijn op het schuldenvrij maken van cliënten. Ook de NVVK roept op tot verbetering.

Zorgwekkend

‘We doen het op het moment niet goed, zoveel wordt wel duidelijk’, zegt René Peters (CDA). ‘Ik vind het erg dat er geen helder beeld is van de doelgroep. Dat veel gemeenten in feite niet genoeg geld over hebben voor het uitvoeren van schuldhulpverlening, heb ik nog niet eerder gehoord en vind ik zorgwekkend.’ De doelstellingen in de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening [Wgs, red.] worden volgens Peters ‘wel heel vrij geïnterpreteerd’ door gemeenten. ‘Terwijl zij wel verplicht zijn om al hun inwoners met schuldenproblemen richting een schuldenvrij bestaan te helpen.’ Peters plaatst daarbij de kanttekening dat het voor gemeenten erg moeilijk is om sommige groepen, met name zzp’ers, aan een regeling te helpen en dat gemeenten eenmaal krap bij kas zitten. ‘Een ander groot probleem is dat schuldeisers nog te vaak regelingen blokkeren. Ik vind dan ook dat we naar een model moeten waarbij er een regeling is als driekwart van de schuldeisers akkoord gaat.’

‘Verrekt goed plan’ nodig

‘Je moet mensen helpen, dat is waarvoor je als overheid op aarde bent’, aldus Peters. ‘Ik weet dat het moeilijk is, maar het is wel je doel.’ Peters is er geen voorstander van om de budgetten voor schuldhulpverlening te laten oormerken. ‘Nu spreekt even de oud-wethouder in mij. Ik denk dat het belangrijk is dat gemeenten kunnen blijven schuiven. In Oss heb ik ooit bijvoorbeeld de jeugdtekorten weggewerkt met de Wmo-overschotten.’ Peters zegt op ‘een verrekt goed plan’ van de staatssecretaris te hopen na deze zomer. ‘Dit kan écht niet. Hier móét actie ondernomen worden. Een investering in bestaanszekerheid is denk ik ook de beste bezuiniging op de zorg.’

Verrast

‘De schuldhulpverlening loopt in de soep’, vat Jasper van Dijk (SP) het rapport samen. ‘De toegang is verslechterd en de drempels zijn veel te hoog. Dit sterkt mij ook weer in het pleidooi voor een landelijk kwaliteitskader. De huidige Wgs is echt te vrijblijvend en dat ga ik de staatssecretaris voorleggen.’ Van Dijk zegt de teneur van het rapport te herkennen ‘en dat is triest’. De SP’er zegt echter verrast te zijn door de conclusie dat gemeenten niet gericht zijn op het bieden van een schuldenvrije toekomst aan hun inwoners. ‘Daarnaast keek ik op van het gebrek aan betrouwbaar cijfermateriaal en de conclusie dat de autonomie van gemeenten oplossingen voor schuldenproblemen in de weg staat.’ Van Dijk zegt niet tevreden te zijn met de aankondiging van de staatssecretaris om na de zomer pas concreet in te gaan op het rapport. ‘Dit had nu gekund en gemoeten.’

Discussie nog niet af

Rens Raemakers van D66 reageert milder en benadrukt dat de regering en de Tweede Kamer laatste jaren erg druk zijn met de verbetering van het schuldenbeleid, maar dat het rapport laat zien dat er nog een lange weg te gaan is. ‘En het kan ook nog zoveel beter. De discussie is nog lang niet af.’ Als het aan Raemakers ligt, gaat die discussie in de eerste plaats over de toegang. ‘Elke gemeente moet iedere schuldenaar helpen. We moeten echt ophouden mensen aan de poort te weren. Gemeenten hebben het Interbestuurlijk Programma ondertekend en de taken en budgetten daarin aanvaard. Zij moeten beseffen dat de kost voor de baat uitgaat en genoeg middelen vrijmaken.’ Hij benadrukt dat D66 een voorstander is van meer gemeentelijke bevoegdheden om belasting te heffen en de vrijheid van gemeenten om zelf keuzes te maken. ‘Ook moeten we discussiëren over kwaliteit. Autonomie en kwaliteit hoeven elkaar niet te bijten. Daarvoor is een stevige kwaliteitsnorm nodig, zowel voor gemeenten als voor bewindvoerders.’ Daarnaast vindt Raemakers het van belang dat instrumenten zoals het smal en breed moratorium makkelijker inzetbaar worden voor gemeenten. ‘Tot slot moeten we stoppen met het straffen van mensen, bijvoorbeeld door ze niet toe te laten of om het minste of geringste foutje uit de regeling te schoppen. Ik vind dat iedereen een tweede kans verdient.’

Teleurstellend

PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk zegt in een reactie op het rapport dat hij de conclusies ‘stevig’ vindt. ’Het rapport laat zien dat diverse trajecten onaantrekkelijk en ingewikkeld zijn.’ Het PvdA-lid van de Tweede Kamercommissie SZW noemt het ‘teleurstellend’ dat staatssecretaris Van Ark niet inhoudelijk op het rapport inging in haar recente voortgangsbrief. ‘Iedereen wil zeker zijn van een schuldenvrije toekomst. De staatssecretaris zet een aantal stappen in de goede richting, maar er moet echt meer gebeuren om mensen met schulden echt te helpen’, aldus Gijs van Dijk.

Gevaar dat schuldhulp primair als kostenpost wordt gezien

De NVVK laat weten dat uit het rapport een ‘kritisch maar eerlijk, gedegen en herkenbaar beeld’ rijst. ‘Met huiswerk voor alle betrokkenen bij de schuldhulpverlening.’ De NVVK herkent bijvoorbeeld het beeld van ‘schuldhulpverlening als black box’ dat de onderzoekers schetsen. ‘Ook wij zien de spanning tussen de wettelijke verplichting van gemeenten om mensen met schulden te helpen en de vrijheid die gemeenten hebben om dit concreet in te vullen.’ De NVVK benadrukt daarbij dat zij met de VNG werkt aan een basisnorm voor de schuldhulpverlening en pleit daarnaast voor een betere registratie van interventies, kosten en resultaten. ‘Alleen dan is het mogelijk om deugdelijk beleid op het gebied van schuldhulpverlening te formuleren en uit te voeren. Anders bestaat het gevaar dat schuldhulpverlening primair als een kostenpost wordt gezien, waarbij het maatschappelijk rendement van goede hulpverlening onvoldoende wordt meegewogen.’

Conclusies intern bespreken

De VNG en Divosa geven aan dat zij de conclusies van het rapport nog intern moeten bespreken en kunnen nog niet inhoudelijk reageren. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid reageert desgevraagd ook niet inhoudelijk op de bevindingen en laat weten dat het kijkt naar maatregelen op de korte en lange termijn om tot een betere aansluiting tussen de Wgs en de Wsnp te komen. ‘We bestuderen nu – met alle betrokken partijen – de conclusies uit de verkenning’, reageert een woordvoerder van Staatssecretaris Van Ark per mail. ‘Na de zomer informeren minister Dekker en staatssecretaris Van Ark de Tweede Kamer hierover.’