Weeralarm

Daar was een goede reden voor: de welvaart van de samenleving was voor een flink deel afhankelijk van het weer. Landbouw vormde het hart van de economie en het vervoer van goederen was een aangelegenheid van (zeil)schepen. Aan de meteorologie hebben we één van de belangrijkste wetenschappelijk inzichten over complexiteit en de beperkte mogelijkheden van toekomstvoorspellingen te danken.

Dat is de verdienste van de Amerikaanse meteoroloog Edward Lorenz. Aan het Massachusetts Institute of Technology experimenteerde hij in 1960 met een relatief eenvoudig model van de atmosfeer van het noordelijk halfrond, dat bestond uit twaalf diffentiaalvergelijkingen. Zo'n vergelijking is wiskundig niet oplosbaar, maar met de rekenkracht van een computer kan de oplossing doorgerekend worden.

Tijdens een van de rekenpartijen op de computer nam Lorenz de tussenstand op in de berekeningen na zeven dagen atmosferische ontwikkeling. Deze cijfers voerde hij vervolgens weer in de computer in. Tot zijn verrassing bleek de weersvoorspelling van de computer voor een periode van drie dagen volstrekt af te wijken van eerdere computerberekeningen met dezelfde invoerdata. Aanvankelijk dacht hij dat er een fout in het computerprogramma zat. Maar na herhaalde controles bleek de oorzaak te liggen in de afronding van de getallen bij het opnemen van de tussenstand.

De zeer minimale afrondingsverschillen, minder dan een promille, bleken al na korte tijd tot grote verschillen in de uitkomsten te leiden. Deze vondst van Lorenz leidde tot de formulering van de chaostheorie: het inzicht dat kleine verschillen in de uitgangsconditie in complexe systemen grote gevolgen kunnen hebben op de lange termijn.

De ultieme metafoor voor de chaostheorie is het beroemde 'vlinder-effect': een vlinder in Rio de Janeiro kan een orkaan veroorzaken in Texas. De consequentie van de chaostheorie is dat de toekomst nooit voorspeld kan worden, zelfs niet van verschijnselen die zich aan natuurwetten houden. Want ook al is de hoeveelheid data nog zo uitgebreid en het model nog zo'n getrouwe simulatie van de werkelijkheid, kleine gebeurtenissen kunnen grote gevolgen hebben.

Vandaar dat het weer op een termijn van meer dan een week niet echt betrouwbaar te voorspellen is. Voor de economie geldt hetzelfde: er is niets te doen aan de buitengewoon pijnlijke miskleunen van het CPB in de afgelopen jaren.

Met de chaostheorie in het achterhoofd is het politieke stormpje van afgelopen week over het weeralarm een beetje vreemd. De ANWB wil dat het weeralarm betrouwbaarder wordt, het kabinet wil regionale voorspellingen. Nog even en we gaan van het KNMI eisen dat we aparte weersvoorspellingen krijgen voor ons huis, onze tuin en de tennisbaan. Die kunnen in De Bilt wel gemaakt worden, maar het probleem is dat die voorspellingen niet veel waard zijn.

Ondertussen probeer ik me voor te stellen wat het KNMI te verduren had gekregen als er geen weeralarm was afgegeven en er vervolgens wél een flinke storm over Nederland was getrokken. Minstens zo boeiend is dat het KNMI er fors van langs krijgt, terwijl niemand kritiek heeft op de miskleunen van het CPB. Terwijl die falende voorspellingen zeer ingrijpende gevolgen hebben gehad voor ons land.

Stel je voor dat Nederland al in september 2008 zich goed had voorbereid op de kredietcrisis, in plaats van het 'gaat u rustig slapen'-bericht dat de koningin voorlas? Stel dat het kabinet een noodplan in de kast had liggen voor omvallende banken, in plaats van het (overigens redelijk geslaagde) paniekvoetbal waarmee de ABN-AMRO en de ING gered zijn. Het zou ons al snel een paar miljard gescheeld hebben.

Ondertussen stijgt de verbazing bij mijn taxi-chauffeur in Nairobi over mijn verhalen over Nederland. Een twee jaar durende rechtszaak over uitgevallen stroom is in zijn ogen ronduit hilarisch, want in Nairobi is er op dit moment vier dagen in de week stroom. Hij komt helemaal niet meer bij als ik hem vertel over het relletje rond het weeralarm. Hoofdschuddend vraagt hij zich af hoe het is om in een land te wonen waar mensen zich over zulke onbenulligheden druk maken. 'Your politicians, don't they have anything better to do?'. 'I guess not', moet ik hem antwoorden.

Frans Nauta