Omgevingswet katalysator voor circulaire economie

Nederland wil in 2050 circulair zijn. En het perspectief is mooi: minder afval, minder milieubelasting, minder verspilling van geld en energie. Wie kan daar tegen zijn? Voordelen en kansen genoeg, althans in potentie. Maar circulariteit is een breed begrip en raakt aan alle andere grote transities, zoals energie, woningbouw en klimaatadaptatie. Dus hoe leggen we de weg af van mooie vergezichten naar de praktijk? Want tussen droom en daad staan wetten in de weg, en praktische bezwaren. En over wetten gesproken: de nieuwe Omgevingswet kan zich ontpoppen als een krachtige katalysator op weg naar een toekomstbestendige, circulaire economie.

De circulaire economie is eigenlijk een no-brainer. Groei moet groen zijn. Dat is ook een uitgangspunt voor De Nationale Omgevingsvisie (NOVI), de langetermijnvisie van het Rijk op de toekomstige inrichting en ontwikkeling van de leefomgeving in Nederland. Maar de circulaire economie is ook een breed en veelomvattend begrip. Het gaat over grondstoffen in plaats van afval, over hergebruik van water en bouwmaterialen. En het speelt in allerlei sectoren, van landbouw en industrie tot voedselproducenten en horeca. Die veelomvattendheid maakt dat de circulaire economie een cultuurverandering verlangt, en een integrale aanpak die alle grote opgaven verbindt. Niet meer denken en doen in hokjes, maar in systemen. Alleen een integrale aanpak leidt tot een duurzame balans voor de lange termijn. Dat is precies de gedachte achter de Omgevingswet – en het is meteen ook de uitdaging. 

Met elkaar, voor elkaar

De circulaire economie heeft alles te maken met maatschappelijke verantwoordelijkheid. En dat betekent weer dat iedereen eraan kan en moet bijdragen. Dat is een opdracht voor overheden, bedrijfsleven, onderwijs en wetenschap, en de bewoners in een gebied - de triple helix-gedachte. Hun samenwerking is cruciaal – geheel in de geest van de Omgevingswet. Overheden bepalen de kaders, ondernemers kunnen daar vervolgens op inspelen en ontwikkelingen vaart geven. Onderwijs, wetenschap en samenleving leveren de mensen die komen met creatieve oplossingen en innovaties. Het vanaf een vroeg stadium benutten van alle waardevolle meningen, suggesties en kennis heeft ook alles te maken met participatie, een tweede hoeksteen van de Omgevingswet. 

Inspiratie én regels

Wij pleiten ervoor dat de circulaire economie een prominente plek krijgt in een omgevingsvisie, en in die visie wordt gekoppeld aan de andere grote opgaven. De Omgevingswet biedt vervolgens ook concrete mogelijkheden om de circulaire economie te versnellen. Vooral het omgevingsplan kan, via het stellen van regels, circulariteit laten toenemen. Omgevingsprogramma’s kunnen ervoor zorgen dat circulariteit concreet wordt ingezet. Het is de kunst om deze mogelijkheden van de nieuwe wet optimaal te benutten, als versterker en versneller van allerlei bestaande initiatieven. 

In opdracht van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft Royal HaskoningDHV een inspiratieboek samengesteld met praktijkvoorbeelden, direct bruikbaar om aan de slag te gaan met de circulaire economie. En voor de gemeente Haarlem maakten we bijvoorbeeld een circulaire atlas en routekaart voor de circulaire economie.

Hergebruik als norm

En zijn volop kansen om te reguleren en te stimuleren, bijvoorbeeld in de bouw en de infrastructuur. Te denken valt aan circulaire doelvoorschriften voor nieuwe bedrijfsterreinen. Of kijk naar het voormalige vliegveld Valkenburg in Katwijk, waar dankzij doelvoorschriften voor meer dan 5000 nieuwbouwwoningen gerecycled materiaal uit de regio wordt gebruikt.

Als hergebruik via omgevingsplannen de norm wordt, is het een uitdaging voor architecten en ontwerpers om op die basis met nieuwe oplossingen te komen. Het is dan niet de vraag hoe je gebruikte kozijnen in een nieuw gebouw kunt benutten, maar hoe je het nieuwe gebouw om de oude kozijnen heen ontwerpt. Of kijk naar viaducten: prefab liggers kunnen minstens honderd jaar mee. Toch worden ze vaak al na een paar decennia vermalen tot funderingsmateriaal, omdat het viaduct wordt gesloopt. Hergebruik kan 40 procent in de kosten schelen, en het kan leiden tot een CO2-besparing van 60 procent. Royal HaskoningDHV gaat in opdracht van Rijkswaterstaat na wat er voor nodig is om daar verandering in te brengen. 

Zoeken naar goede businesscase

Het gebrek aan voldoende vraag is vaak het belangrijkste obstakel om een circulair initiatief op commerciële schaal van de grond te krijgen. Daar hebben ze in Almere een oplossing voor. Sinds april 2021 wordt in de Plasticfabriek Almere, samen met het bedrijfsleven, de eigen producten voor de openbare ruimte gemaakt van moeilijk verwerkbare plastics. Almere heeft de krachten gebundeld met de provincie Flevoland en de Metropoolregio Amsterdam. De partners leveren niet alleen plastics, maar nemen ook weer een deel van de productie af. Wij helpen de gemeente sinds de start om het concept te realiseren, waaronder de aanbesteding en financiering. 

Meegroeiende vergunning

Regels bepalen de kaders. Dan kan een beperking zijn, maar tegelijk de randvoorwaarden scheppen voor verandering. De huidige wijze van vergunningverlening nodigt nog onvoldoende uit tot innovatie. Om de Nederlandse ambities voor de circulaire economie waar te maken zijn nieuwe technologieën nodig en een nieuw soort vergunning kan de toepassing daarvan versnellen. We denken hierbij aan een vorm van een ‘meegroeiende vergunning’. Het is nu, met de aanstaande Omgevingswet, het uitgelezen moment om zo’n vergunning te verkennen en pilots op te zetten waarin we kunnen beproeven hoe die in de praktijk vorm kan krijgen. De praktijk moet het leren, maar dat moeten we dan wel zelf in gang zetten.

Laten we samen de cirkel sluiten!

Het is de centrale doelstelling van de wet om, met het oog op duurzame ontwikkeling, te zorgen voor een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit. Waarbij duurzaam wordt vertaald als een goede balans tussen de drie P’s: People, Planet en Profit. Wij weten wat de Omgevingswet te bieden heeft en hoe u de circulaire economie, juist door de komst van de nieuwe wet, in de praktijk handen en voeten kunt geven. We beschikken over de technologische kennis om visies om te zetten in werkelijkheid en we zijn marktleider voor het begeleiden van milieuvergunningen. De kansen zijn er, vanuit een integrale benadering, dankzij samenwerking en participatie en met een optimale benutting van de ruimte voor innovatie.

Dus daag ons uit: laten we samen de cirkel sluiten!

 

Carolien Huisman-Zilverentant en Steven Lemain, Senior Consultants Sustainability Royal HaskoningDHV