Circulair in de regio: samenwerking als basis

Nederland wil in 2050 een circulaire economie hebben. Een economie waarin zoveel mogelijk duurzame hernieuwbare grondstoffen worden gebruikt, producten en grondstoffen worden hergebruikt en waarin afval niet bestaat. In 2030 moet het primaire grondstoffenverbruik al gehalveerd zijn. Was getekend: de Rijksoverheid.

Maar hoe, en hoe snel, geven ook regionale overheden vorm en inhoud aan die circulaire economie? Royal HaskoningDHV maakte de tussenbalans op. Conclusie: regionale overheden zetten zich in, maar de praktijk is weerbarstig.

In het Werkprogramma Monitoring en Sturing Circulaire Economie meet het Planbureau voor de Leefomgeving samen met andere kennisinstellingen de voortgang naar die circulaire economie. Royal HaskoningDHV monitort voor het PBL de activiteiten van de regionale overheden: gemeenten, waterschappen, omgevingsdiensten en provincies. Daarvoor hebben we een breed uitgezette enquête uitgevoerd, deskresearch gedaan en tientallen interviews gehouden.

Gestart, maar nog niet in een hogere versnelling

Het algemene beeld is dat veel regionale overheden nog aan het begin staan van de circulaire transitie. Een vliegende start maken blijkt lastig, omdat de overkoepelende Rijksdoelen weinig concreet zijn. Dit maakt het moeilijk voor decentrale overheden om de vertaalslag te maken naar een effectieve bijdrage in de praktijk. En dus naar halvering van hun primaire grondstoffenverbruik in 2030.

Bovendien hebben decentrale overheden al veel op hun bord  liggen. Het ontbreekt ze vaak aan geld en menskracht – kwantitatief én kwalitatief - om handen en voeten te geven aan de transitie naar de circulaire economie. En met alle andere transities en lastige politieke dossiers moeten we ook eerlijk vaststellen, om het netjes te zeggen, dat de politiek-bestuurlijke urgentie niet overal even hoog is.

De concurrentie van de energietransitie is bijvoorbeeld groot, en bovendien concreter en tastbaarder. In een grote transitie moet er logica zitten in de keten van strategische beleidsdoelen naar de activiteiten in de praktijk. Bij energie is het duidelijker wat daar moet gebeuren, de doelen zijn een stuk concreter. Dan is het relatief makkelijker om prioriteiten te stellen.

Toch staat circulaire economie wel op de politieke agenda. Veel gemeenten en provincies zijn er ook mee aan de slag. In het onderzoek zijn er zeer veel goede voorbeelden gevonden. Vaak zijn ze echter nog vrijblijvend, minder gericht op impact en staan ze relatief laag op de circulaire R-ladder – denk aan recycling en recover (afvalverwerking met terugwinning). De uitdaging is om schaal en impact  de komende jaren significant te vergroten en hoger op de ladder te komen – richting re-use, refuse en rethink.

Focus, strategie, actie

Uit het onderzoek blijkt dat veel regionale overheden wel een beleid geformuleerd hebben, maar  dat de daarbij behorende doelen veelal nog niet echt uitgekristalliseerd zijn. Wat nogal eens mist is een overkoepelende strategie met SMART geformuleerde doelstellingen, een bijbehorend samenhangend actieplan, toereikende en structureel beschikbare middelen, en gedegen monitoring op de bereikte resultaten. Bijna de helft van de regionale overheden heeft wel al eigen doelstellingen geformuleerd, meestal gebaseerd op de landelijke doelstellingen, maar die bieden vaak nog onvoldoende houvast om tot concrete acties over te gaan. Veel overheidsorganisaties zijn daarom nog aan het pionieren. Ze zijn bezig om de circulaire  economie  binnen de eigen  organisatie te organiseren, ze hebben soms een ‘trekker’ aangesteld, voeren een aantal projecten uit, maar het structureel doorvertalen naar beleid én uitvoering, via concrete en meetbare doelen als onderdeel van de plan-do-check-act-beleidscyclus, is nog maar beperkt op gang gekomen.

Gegeven deze situatie wekt het geen verwondering dat ook de monitoring nog in de kinderschoenen staat. Minder dan één van de tien regionale overheden heeft op dit moment een operationeel monitoringsysteem. De helft is wel bezig met de ontwikkeling ervan. De meest gebruikte indicatoren gaan over circulair inkopen, CO2-emissie en afvalstromen.

Kansen door samenwerking

Dat weten provincies, waterschappen en gemeenten zelf natuurlijk ook heel goed en ze proberen er meer vat op te krijgen – in eigen huis en samen. Want ze hebben allemaal huishoudelijk afval en andere reststromen, ze hebben allemaal een bouwopgave, het zijn zelf allemaal inkopers en allemaal verlenen ze vergunningen. Elk wiel hoef je maar één keer uit te vinden.

Uit het onderzoek komt duidelijk naar voren dat samenwerking in een circulaire economie zeer belangrijk is en dat regionale overheden daar veel van verwachten. Bijna allemaal zetten ze in op samenwerking met andere overheden, bedrijven en kennisinstituten. Met afstemming en samenwerking kunnen ze de slaagkans van initiatieven vergroten door duidelijkheid te verschaffen (wat willen we en waar moet een ondernemer zich op richten?) en opschaling mogelijk te maken. Schaalgrootte en afzetmogelijkheden zijn vaak belangrijke factoren om initiatieven structureel van de grond te krijgen en de vaart erin te houden: ook in een circulaire economie geldt de economische wet van vraag en aanbod.

Royal HaskoningDHV ondersteunt veel regionale overheden die stappen willen zetten naar een circulaire economie. We geven inzicht in grondstoffenstromen en verbinden deze met circulaire kansen en initiatieven, brengen knelpunten in kaart en bieden oplossingen om die tegen te gaan. Zo creëren we handelingsperspectief voor publieke én private organisaties. We gaan samen na hoe regionale overheden stappen kunnen maken door zich allereerst te richten op zaken waar ze zelf grip op hebben. En we vertalen dat naar concrete actieplannen en programma’s waarmee ze, vanuit een gefocuste strategie, ambitieuze doelen binnen bereik brengen. En er is geen tijd te verliezen, want 2030 komt akelig snel dichterbij.