‘Provincies zijn nu echt aan zet’

De Structuurvisie roept in de wereld van de ruimtelijke ordening gemengde reacties op. Deskundigen zijn het er wel over eens dat de regie van het Rijk niet meer werkte. De grote vraag is nu: kunnen provincies de hen toebedachte leidende rol waarmaken?

De ontwerp-Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte die minister Schultz (Infrastructuur, VVD) vorige week naar de Kamer stuurde, was voor de ruimtelijke disciplines geen verrassing. De decentralisatie van de ruimtelijke besluitvorming en de extra investeringen in infrastructuur waren aangekondigd in het regeerakkoord. Prominente ruimtelijke deskundigen brachten bovendien advies uit in de conceptfase.

 

Toch zijn enkele punten nog hard aangekomen. ‘Dat het binnenstedelijk bouwen door het Rijk volledig wordt losgelaten, daar schrok ik van’, aldus emeritus hoogleraar bouwkunde Jan Brouwer, die als vervanger van de zieke rijksbouwmeester sinds april het College van Rijksadviseurs (CRA) voorzit. Begin mei heeft het CRA in een uitvoerige reactie op het concept van de Structuurvisie nog gepleit voor rijksregie op en tussen de zogeheten ‘prioritaire gebieden’ (de twee Randstadvleugels en ‘brainport’ Eindhoven) en voor rijksstimulering van binnenstedelijk bouwen en herbestemming in het hele land. Dat mocht niet baten: het Rijk laat deze onderwerpen los.

 

Concentratiebeleid

 Architect Paul Gerretsen, sinds 2008 leider van het agentschap van de Stichting Deltametropool en eerder verantwoordelijk voor het ‘Atelier Zuidvleugel’ (initiatief van de provincie Zuid-Holland om onder meer samenhang te creeren in de plannen voor de Zuidvleugel van de Randstad op het gebied van ruimtelijke ordening, red.), stelt vast dat de Structuurvisie met het afschaffen van de bundelingsgebieden en rijksbufferzones het einde inluidt van de na-oorlogse ruimtelijke ordening. ‘Als je uit die denkwereld komt, dan doet dat pijn. Want ons nationale concentratiebeleid heeft veel opgeleverd. Nederland is het meest efficiënt ingedeelde land ter wereld. We zijn zeer dichtbevolkt zonder oneindige wildgroei, we hebben tóch relatief lage stedelijke dichtheden, en onze landbouwsector is qua toegevoegde waarde de vierde natie in de wereld.’

 

Toch zijn Gerretsen en Brouwer positief over de breuk met de voormalige rijksregie: ‘die werkte niet meer’. De Delftse praktijkhoogleraar Ruimtelijke Planning en Strategie Joost Schrijnen (tevens programmadirecteur Zuidwestelijke Delta, en voorheen planologisch verantwoordelijk voor achtereenvolgens Rotterdam, Almere en Zuid-Holland) sluit zich hierbij aan. ‘De normatieve ruimtelijke rol van Rijk en provincies is achterhaald’, zegt Schrijnen. ‘Daar praten we al jaren over, en we hebben in de nieuwe Wet op de ruimtelijke ordening (Wro) alle instrumenten gestopt om provincies het voortouw te geven. Dus dat moet nu ook eindeijk eens een keer gebeuren.’

 

Schrijnen ziet grote kansen voor de provincies. ‘Ruimtelijke ordening is hun kerntaak, dat heeft de commissie-Lodders in 2008 ook al gezegd. Het inpassingsplan maakt verwerving van grond mogelijk, ze moeten nu dus ook risicodragend gaan werken, en sommige doen dat al. De provincies moeten gemeenten én stadsregio’s bovendien stimuleren om hun plannen goed onderling af te stemmen Zeker nu de WGR-gebieden (regionale samenwerkingsverbanden, red. ) geen ruimtelijke taak hebben gekregen.

 

Een provincie kan na toetsing zeggen: okee, als u dat samen wilt, dan stel ik mijn inpassingsplan beschikbaar voor dit doel.’ Gerretsen is sceptischer over de rol van provincies. ‘Het Rijk stelt opeens enorm veel vertrouwen in de provincies, en wil niet aangeven hoe er met stedennetwerken en de knelpunten daartussen moet worden omgegaan. Er komt nu bijvoorbeeld veel asfalt bij, maar de visie gaat niet in op multimodale knooppunten (overstap- en overslagplaatsen waar spoor-, weg- ,water- en luchtverbindingen elkaar kruisen, red.).

 

Terwijl daar zoveel kennis over is.’ Ook Schrijnen acht dit een omissie. ‘Mevrouw Schultz heeft geen gelijk als ze denkt dat ze met extra asfalt de files oplost. Een dichtbevolkt land als Nederland kan de toenemende mobiliteit niet aan met autoverkeer. De hamvraag is hoe verstedelijkte regio’s zich organiseren in relatie tot het openbaar vervoer. Er is nog zoveel bouwcapaciteit rond het spoor, de leegstand van kantoren zit ook vooral in de periferie. Bij stations staat maar 2 procent leeg! Het ov wordt dé drager van stad en regio, en elke halte moet voldoende parkeerplaatsen en fietsenstallingen krijgen.’

 

Verantwoordelijkheid

Waarnemend rijksadviseur Jan Brouwer had namens het College van Rijksadviseurs zelfs een kaart met dit type knooppunten aangeleverd voor de Structuurvisie. ‘Die is er kennelijk niet in gekomen, jammer. Maar de hoge investeringen in infrastructuur moeten terugkomen, dus ik denk dat dat wel goed komt.’ Brouwer denkt dat provincies en gemeenten hun ruimtelijke verantwoordelijkheid nu al sterker voelen.

 

‘Ze stellen weer vaker een eigen bouwmeester aan voor de ruimtelijke kwaliteit. En ontwerpen is maar één facet natuurlijk. Ook procesmatig zie ik vooruitgang. Neem de verbreding van de A1, tussen Apeldoorn en Azelo. De provincies Gelderland en Overijssel hebben dat voor de aanliggende gebieden op een integrale manier bekeken, zonder zich te storen aan de formele grens op de IJsselbrug.’

 

Groene gebieden

Over de groene gebieden denken de deskundigen verschillend. Een ‘verrommeling’ naar Belgisch model, het beeld dat in de pers rondzong direct na het verschijnen van de Structuurvisie, ligt volgens Gerretsen zeker op de loer. ‘Loslaten is onverantwoord. Sommige rijksbufferzones, zoals Midden-Delfland, zullen voorlopig wel groen blijven. Die zitten onderhand in het bloed van de omwonenden. Maar in andere gebieden is dat veel minder sterk. Ik mis een definitie van het metropolitane landschap in de Structuurvisie, en de nieuwe college- akkoorden van de Randstadprovincies zeggen ook niks over dit schaalniveau. Daar maak ik me ernstig zorgen om.’

 

Jan Brouwer is, misschien vanwege zijn adviesrol, voorzichtiger. Het spijt hem wel dat de snelwegpanorama’s, een initiatief van het CRA, niet meer beschermd worden. Het college komt binnenkort met een rapport over de positieve neveneffecten van binnenstedelijk bouwen. ‘Maar een aantal steden en provincies zal daar lak aan hebben’, vreest hij. Joost Schrijnen acht het echter goed dat het Groene Hart nu, verdeeld, in de handen van de provincies ligt. ‘Dan weet je tenminste waar je moet klagen.’

---

Provincies op bres voor groen
Bij de perspresentatie van de ontwerp-Structuurvisie grapte minister Schultz vorige week dat de groene belangen waarschijnlijk beter behartigd zullen worden door de provincies dan door het Rijk. Voor de korte termijn lijkt ze daarin zeker gelijk te krijgen. Zo meldt de Zuid-Hollandse gedeputeerde Han Weber (D66) desgevraagd zich ‘krachtig te zullen verzetten’ tegen verrommeling. Als portefeuillehouder groen en water betreurt hij dat de Nationale Landschappen (‘een sterk merk’) hun rijksbescherming kwijtraken. ‘Het grootste risico is dat ontwikkelaars, ondernemers en gemeenten nu denken dat alles kan, en met wilde plannen komen. Wij gaan daar niet in mee.’

 

In Flevoland, waar het Rijk de geplande ‘robuuste ecologische verbinding’ tussen de Oostvaardersplassen en de Veluwe schrapte, probeert de provincie dit gedroomde Oostvaarderswold nu met hulp van onder andere het Wereld Natuurfonds te realiseren. Een intentieverklaring is al getekend, maar de race is nog niet gelopen. Terwijl Flevoland zich met de verwerving van ruim 1.000 hectare landbouwgrond inmiddels een actief ontwikkelaar betoont, zoals beoogd met de nieuwe Wro en de voorliggende Structuurvisie, rekent ze nog wel op een rijksbijdrage van 240 miljoen, toegezegd door een eerder kabinet. De uitkomst is onzeker.