Pandbrigade kuist Haagse wijken

Het ruitje in de voordeur is kapot. Op de deur in een portiek in de Haagse Schilderswijk hangt een bordje met de naam en het telefoonnummer van een beruchte huisjesmelker. De inspecteurs van de Haagse Pandbrigade weten genoeg: hier is iets niet in de haak. Aanvankelijk wordt er niet opengedaan, hoewel het licht in de gang brandt. Marion Douwma en Wilma Willems wachten geduldig af.

 

Uiteindelijk verschijnt een vrouw van Somalische afkomst in de deuropening. Ze laat de ambtenaren graag binnen. In gebrekkig Nederlands vertelt ze haar verhaal. Dat op het adres nog drie mannen van Somalische afkomst wonen. Volgens de vrouw vallen die haar lastig. Een van de mannen is op leeftijd, en doet zijn behoefte in emmers, die hij vervolgens leeggooit naast het toilet. De vrouw moet dat van hem opruimen, zij is immers de enige vrouw in huis. In de kamer van de man hangt een penetrante geur. Geen van de overige bewoners is deze maandagavond thuis. De keuken wordt nooit gebruikt, er staat geen koelkast en de kastjes zijn leeg.

 

‘Normaal schieten de kakkerlakken alle kanten op, maar die zijn hier zelfs gevlucht’, zegt Hans Bal, manager bij de Haagse Pandbrigade en vanavond ook mee op patrouille. Wel zijn er muizen, vertelt de vrouw. Het behang bladdert van de muren, het toilet en de douche zijn smerig, her en der hangen losse elektriciteitsdraden en overal zijn vochtplekken zichtbaar. De kamers van de vrouw en een van de andere bewoners worden slechts gescheiden door een dun gipswandje. 350 euro per maand betaalt de vrouw voor de kamer. Met gratis uitzicht op de skyline van het Haagse centrum.

 

Douwma en Willems besluiten de vrouw aan te melden bij het digitale loket Den Haag OpMaat, waar ze mogelijk aan een andere woning kan worden geholpen. Dát is de kracht van de Haagse Pandbrigade, zegt projectleider Klaas Moerkerken trots, later op de avond in een Haags café. ‘We combineren de harde hand van de handhaving met de zachte hand van de hulpverlening.’

 

Bal: ‘Er wordt vaak de indruk gewekt dat wij een club zijn van handhavers, maar we helpen mensen ook met legaliseren.’ Zo wordt bijvoorbeeld aan buitenlandse werknemers duidelijk gemaakt dat ze zich moeten inschrijven bij de Gemeentelijk Basis Administratie (GBA).

 

Breedgeschouderd

 

Van gemeentelijke handhavers die huisbezoeken afleggen bestaat nog altijd een beeld van breedgeschouderde types die het niet zo nauw nemen met de regels. De gemeentelijke ombudsmannen in Rotterdam en Amsterdam uitten in het verleden stevige kritiek op de huisbezoeken.

 

Volgens een kritisch rapport van de voormalige Rotterdamse ombudsman Van Kinderen voelden burgers zich geïntimideerd door de ‘interventieteams’, bestaande uit soms wel twaalf man. Van Kinderen typeerde de inspecteurs van de interventieteams als ‘laagopgeleid boeventuig’. Hoe anders zijn Marion Douwma en Wilma Willems, twee keurige dames van respectievelijk de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO) en Sociale Zaken en Werkgelegenheidsprojecten (SZW).

 

Manager van de Pandbrigade Hans Bal heeft een vlotte babbel en lepelt in hoog tempo anekdotes op. Hij vertelt smakelijk over die keer dat bij een controle achttien pinpasjes achter een gasfornuis werden aangetroffen, over een pand met enorme bergen cocaïne en dat er eens een Chinees van 1 meter 25 in een kast werd gevonden. Of die keer dat een neger tussen de jassen aan een kapstok hing. Volgens Bal is de Haagse Pandbrigade ‘een beetje gebaseerd op de Rotterdamse stadsmariniers’.

 

Maar volgens verantwoordelijk wethouder Marnix Norder (Bouwen en Wonen, PvdA) zijn er verschillen tussen de Haagse aanpak en de huisbezoeken van andere gemeenten. ‘De kracht van onze aanpak is dat we álle panden controleren. We gaan met een stofkam door de wijk heen’, vertelt de wethouder op zijn werkkamer in het Haagse stadhuis. De Rotterdamse interventieteams zijn volgens hem vooral afhankelijk van meldingen. ‘Daarmee kom je niet alles tegen’, stelt Norder.

 

Binnen de Haagse Pandbrigade werken verschillende gemeentelijke diensten en de brandweer samen. De ruim dertig ambtenaren zitten in hetzelfde pand, achter station Hollands Spoor. Eerst worden alle adressen in een wijk aan de hand van de GBA en gegevens van DSO, SZW en de Dienst Burgerzaken digitaal nagelopen. Ook wordt bekeken welke vergunningen op een adres zijn verleend. ‘Verdachte’ adressen bestuderen inspecteurs vanaf de straat. Als ambtenaren misstanden vermoeden volgt de volgende stap: een huisbezoek.

 

In 2009 bleek dat tweederde van de onderzochte panden niet overeenkwam met de inschrijving in de GBA. Dat leidde tot ruim 1.600 huisbezoeken. Een adres is bijvoorbeeld verdacht als tien mensen staan ingeschreven op een huisnummer waar ruimte is voor hooguit vier personen. Ook wanneer de omloopsnelheid van bewoners hoog is kan dat duiden op misstanden, zoals illegale onderverhuur. Een andere reden voor een huisbezoek is een vermoeden van uitkeringsfraude.

 

Soms maken de ambtenaren van de Pandbrigade een rondje over straat en noteren opvallende zaken: afgeplakte ramen, veel vuil, een huis waar licht brandt ondanks dat er niemand op het adres staat ingeschreven. Ervaren inspecteurs van de Pandbrigade hebben een scherp oog voor misstanden. Bij het Meld- en Steunpunt Woonoverlast kunnen burgers zelf mogelijke misstanden melden. In 2009 ontving de gemeente ruim 1.400 meldingen.

 

Inhaalslag

 

Bijna 5 jaar geleden startte het project onder de naam ‘Project Inhaalslag Handhaving’. Dat gebeurde op voorspraak van wethouder Norder. Bij zijn aantreden 5,5 jaar geleden merkte hij dat bewoners zaken als overbewoning en hennepplantages tot de grootste ergernissen rekenen. Verscherping van de handhaving was volgens Norder dé manier om de leefbaarheid in de wijken te verbeteren. Dat kon alleen als verschillende gemeentelijke diensten zouden samenwerken.

 

Een ‘integrale aanpak’, zoals dat in jargon heet. Als eerste werden de wijk Rustenburg/Oostbroek en het Regentesseen Valkenboskwartier onder handen genomen, bewust niet de slechtste wijken van de stad. De kans dat het daar mis zou gaan was kleiner dan in de grootste Haagse probleemwijken, zegt Norder. Niet zonder trots vertelt de wethouder dat ‘je achteraf kunt concluderen dat het een schot in de roos was’. Hij wijst erop dat de huizenprijzen in de wijken zijn gestegen en dat de verhuisbewegingen afnemen. Vanwege het succes werd de aanpak uitgebreid naar andere wijken zoals het centrum en Laakkwartier.

 

Sinds een jaar, toen de naam ‘Haagse Pandbrigade’ in het leven werd geroepen, zijn ook de krachtwijken Schilderswijk, Transvaal en Stations/Rivierenbuurt aan de beurt. Of in de toekomst ook de grootste krachtwijk van de stad, Zuidwest (circa 50 duizend woningen), door de Pandbrigade onder de loep wordt genomen is nog punt van discussie. De gemeentelijke huisbezoeken zijn niet onomstreden. Wat heeft de overheid te zoeken achter de voordeur van burgers, vragen critici zich af.

 

Ook Corien Prins, hoogleraar recht en informatisering aan de Universiteit van Tilburg, ziet de successen, zoals het intrekken van onterechte uitkeringen en de bestrijding van overbewoning. Volgens haar draait het bij de huisbezoeken niet alleen om het rendement, maar ook om de vraag hoever de overheid mag gaan. Zij wijst erop dat ‘vadertje staat’ de laatste jaren steeds meer informatie over burgers verzamelt en binnentreedt in de persoonlijke levenssfeer.

 

Hellend vlak

 

De overheid begeeft zich daarmee op een ‘hellend vlak’, zegt Prins. Het valt de hoogleraar op dat bij de gemeentelijke huisbezoeken naar steeds meer zaken wordt gekeken. Zo melden de inspecteurs van de Pandbrigade sinds kort ook vermoedens van schoolverzuim aan de leerplichtambtenaar. Waar houdt dat op, vraagt Prins zich af. Zij vindt het een slechte zaak als de (gemeentelijke) overheid zonder expliciet grenzen te stellen gegevens aan elkaar koppelt. ‘Heb je aan de overheid informatie gegeven voor doel x, dan wordt dat vervolgens ook voor doel y gebruikt.’

 

Wethouder Norder bestrijdt dat de gemeente bestanden aan elkaar koppelt. ‘Volgens mij koppel je bestanden pas als je alle beschikbare informatie over een burger op een hoop gooit, en kijkt wat daaruit komt.’ Dat doet de gemeente niet, maar bij de Pandbrigade wordt wel degelijk gebruik gemaakt van verschillende bestanden. Norder: ‘Nergens in de wet staat dat dat niet mag.’ Bovendien, zegt de wethouder, gebruikt de gemeente de informatie niet per persoon, maar per adres.

 

De Haagse Pandbrigade krijgt weinig klachten, zegt projectleider Moerkerken. ‘Als het er één per maand is, is het veel. En vaak zijn het de fraudeurs die klagen.’ Sinds Den Haag een kleine 5 jaar geleden begon met de huisbezoeken heeft een aantal bewoners een beroeps- en bezwaarprocedure gestart. Dat gebeurt gemiddeld zo’n tien keer per jaar. Een enkele keer lopen de procedures zelfs door tot aan de Raad van State. ‘De rechtszaken hebben we allemaal gewonnen’, zegt Norder.

 

Arre Zuurmond, hoofddocent bestuurskunde en ICT aan de TU Delft en partner bij adviesbureau Zenc, gespecialiseerd in informatievoorziening bij de overheid, ziet belangrijke voordelen in de gemeentelijke huisbezoeken. ‘In bepaalde wijken is de openbare orde ver zoek. Er wordt gedeald in portiekflats en is sprake van onderverhuur, daar hebben bewoners last van. Wat voor recht op privacy heb je als de buurt zo verloederd is dat je ’s avonds niet uit durft te gaan en je regelmatig lastig wordt gevallen, of wordt beroofd?’

 

Zuurmond wijst erop dat de sociale controle in veel steden is weggevallen. ‘Nu hebben we grote anonieme wijken waar probleemgezinnen niet meer worden herkend.’ Het signaleren van problemen achter de voordeur komt volgens hem zodoende op het bordje van de overheid terecht. De universitair hoofddocent benadrukt dat de samenleving financieel veel baat heeft bij de huisbezoeken. Omdat iedereen met een adres een uitkering kan aanvragen moet je haast wel ‘bij de mensen thuis controleren’, zegt Zuurmond. ‘Veel mensen zeggen aan de balie dat ze geen geld hebben, maar vaak hangt er wel een plasmascherm aan de muur.’

 

Volgens Zuurmond is het aantal inschrijvingen in de GBA van Rotterdam sinds de komst van de interventieteams in de probleemstraten soms met wel 80 procent gedaald. Hij schat dat de afgelopen jaren voor 100 miljoen euro aan onterechte uitkeringen is ingetrokken.

 

Schrijnend

 

Wethouder Norder hoort bewoners nooit over privacy. ‘Iedereen ziet dat scherpe controle nodig is. Hoe groter de problematiek in de wijk, hoe blijer men is dat je komt.’ Norder vertelt over de schrijnende gevallen waar de gemeente op stuit bij de controles. ‘Juist de zwakste mensen worden uitgebuit. Zij leven in brandgevaarlijke huizen, betalen te veel voor vervoer naar het Westland, verzekeringen en maaltijden. De buurt en die mensen, dat is mijn drive.’

 

Toch is het volgens hoogleraar Prins de vraag of voor de bestrijding daarvan onder alle omstandigheden een grondrecht als huisvrede moet worden geschonden. ‘Politie en justitie zijn aan strenge voorwaarden gebonden voordat ze een woning binnen mogen. Waarom zou dat niet voor de Pandbrigade moeten gelden?’ De gemeente zegt dat zij zich ook aan strenge voorwaarden houdt voordat een woning wordt bezocht.

 

De Pandbrigade werkt bij de huisbezoeken op basis van vrijwilligheid. Mensen mogen de inspecteurs de toegang tot de woning weigeren. Inspecteurs Douwma en Willems introduceren zich bij elk adres netjes en vertellen wat ze komen doen. Maar de inspecteurs van de Pandbrigade wijzen de bewoners er niet op dat ze de ambtenaren niet binnen hoeven te laten. Ze krijgen daar de kans ook niet toe, stellen Douwma en Willems, omdat de meeste mensen hen direct van harte welkom heten. Vooral het woord ‘gemeente’ doet wonderen. Welke inspecteur je ook spreekt, het meest verbaasd zijn ze hoe eenvoudig ze bij de mensen binnenkomen.

 

Machtiging

 

Van de zeven deze avond bezochte adressen weigert slechts een man, bewoner van een hofje in de Stationsbuurt, de ambtenaren de toegang. De man zegt erg gesteld te zijn op zijn privacy. In de keuken staat een generator. ‘Die zie je ook weleens in garages’, merkt brigade-manager Bal op. Het aanrecht ligt vol met moeren en bouten. Achter het raam hangt een bordje met de tekst ‘niet explosievrij’.

 

Naast de voordeur heeft de man een illegaal afdakje met daaronder een motor en een brommer. ‘Als iemand weigert is er meestal wat aan de hand’, weet Douwma. ‘Dan wil je terug’, zegt Bal. Als de ambtenaren grote misstanden vermoeden kunnen ze aan de burgemeester een ‘machtiging tot binnentreden’ vragen. Maar dergelijke verzoeken komen volgens Bal weinig voor: zo’n vijf tot tien keer per jaar. Volgens de gemeente hoeft de machtiging slechts zelden te worden gebruikt, omdat bewoners meestal gewoon open doen.

 

Het werk van de inspecteurs van de Pandbrigade bestaat vaak uit persoonlijke afwegingen. De ambtenaren moeten regelmatig zelf de keuze maken of ze streng willen handhaven. Dat geldt bijvoorbeeld voor een adres in Transvaal, waar een Poolse man samen met zijn partner en ouders woont. Tot zover geen probleem, maar op de bovenste verdieping blijkt ook nog een Pools meisje te wonen dat geen familie is. En volgens de regels zijn deze woningen alleen bedoeld voor gezinnen.

 

Regels zijn regels, weet ook wethouder Norder. En dat is weleens jammer. Hij kan bijvoorbeeld geen onderscheid maken tussen studenten die een woning delen en Poolse werknemers die veel overlast veroorzaken. Inspecteur Douwma vertelt in de auto dat ze nog eens goed moet nadenken of ze in dit geval streng de regels zal naleven. Soms deelt de gemeente een formele waarschuwing uit, en biedt de bewoners de kans de situatie zelf op te lossen. Haar collega Hans Bal vult aan: ‘Met strak handhaven los je de problemen niet altijd op.’

 

Huisjesmelkers

 

Huisjesmelkers blijken een lastig aan te pakken fenomeen. Ze weten vaak net de mazen in de wet te vinden, zodat ze ongestraft mensen kunnen uitbuiten. Veel huisjesmelkers opereren vanuit het buitenland, of werken met stromannen. Sinds 1 januari hebben gemeenten een nieuw instrument in handen om huisjesmelkers aan te pakken: de bestuurlijke boete. Die kan worden opgelegd aan huurders en verhuurders als sprake is van illegale bewoning of criminele activiteiten, zoals hennepteelt.

 

De maximale boete per overtreding is 18.500 euro. Onlangs heeft de Haagse wethouder van Bouwen en Wonen Marnix Norder (PvdA) de eerste bestuurlijke boete (12.500 euro) opgelegd. Daarnaast is de gemeente op dit moment samen met de politie een paar ‘grote vissen’ op het spoor. Norder wil daar nu alleen nog niet veel over kwijt.

 

Huur, hennep en fraude

 

De Haagse Pandbrigade stuit vooral op illegale kamerverhuur, hennepplantages en uitkeringsfraude. De Pandbrigade heeft in 2009 ruim 4.300 adressen onderzocht. Daarvan zijn er 1.620 bezocht door gemeentelijke inspecteurs. Er werden 553 illegale kamerverhuurbedrijven opgespoord en in samenwerking met de politie 250 hennepkwekerijen opgerold.

 

Vorig jaar zijn 1.074 uitkeringsgerechtigden onderzocht, waarvan in 182 gevallen sprake was van fraude. In de eerste maanden van 2010 zijn 964 adressen digitaal onderzocht. Bij huiscontroles zijn 214 personen aangetroffen in woningen die daar niet inschreven staan, maar er wel wonen. Anderzijds blijken 342 personen die wel op een adres staan ingeschreven, daar niet te wonen. In 63 gevallen was er sprake van illegale kamerverhuur. Er zijn 30 hennepkwekerijen ontdekt.

 

Laatste veegactie

 

Wethouder Norder verwacht dat de gemeente op ‘een gegeven moment wel klaar is’ met de grootscheepse controles. Hij denkt dat er over 1 tot 2 jaar waarschijnlijk nog een grote ‘veegactie’ komt, en dat de gemeente zich daarna vooral zal richten op het beheer. Dat geldt nu al voor de wijken Laak, Rustenburg/ Oostbroek en het Regentesse- en Valkenboskwartier. Deze wijken worden niet meer helemaal van woning tot woning nagelopen.

 

De Pandbrigade wil het aantal huisbezoeken terugbrengen door de ‘digitale schouw’ te verbeteren. Zodoende hoeft minder snel bij burgers te worden aangebeld. Per 1 januari van dit jaar is het sinds 2002 bestaande Pandenproject samengevoegd met de Pandbrigade. Deze twee diensten werkten volgens de gemeenten te veel langs elkaar heen, hoewel ze zich allebei bezig hielden met de opsporing van uitkeringsfraude en illegale bewoning.