Onwrikbaar bestuur liet vestiging datacenters escaleren

De gemeente Hollands Kroon heeft in het proces rondom de vestiging van de datacenters in de Wieringermeerpolder juridisch juist gehandeld, maar heeft op het gebied van transparantie en reflectie flinke steken laten vallen.

Dat blijkt uit onderzoek van Berenschot dat op initiatief van de gemeenteraad is uitgevoerd. De relatie tussen de gemeente en de provincie Noord-Holland is door de hele affaire flink beschadigd.

Strak en consistent

De onderzoekers hebben gekeken naar het hele proces vanaf 2009 tot 2023. In die tijd werd er 60 hectare aan zogenaamde ‘hyperscale’ datacenters op het bedrijventerrein Agriport gebouwd. De onderzoekers spraken ambtenaren van de gemeente en de provincie, oud-bestuurders en leden van diverse belangengroepen. Hieruit komt het beeld naar voren dat een groot deel van het proces ambtelijk en bestuurlijk is begeleid door een kleine vaste projectgroep. Volgens Berenschot heeft die aanpak voordelen gehad. Het proces is beoordeeld als ‘strak’ en ‘consistent’. En dit terwijl de ontwikkelingen erg groot van omvang waren. Een kleine gemeente als Hollands Kroon had zich zomaar kunnen ‘vergalopperen’, volgens Berenschot. Maar dat is niet gebeurd.

Gebrek aan herijking

Dat betekent niet dat het proces vlekkeloos is verlopen. Waar het volgens Berenschot mis is gegaan, is het feit dat het gemeentebestuur te weinig heeft gedaan aan reflectie en herijking van de eigen visie. Toen de datacenters zich in 2009 voor het eerst aandienden was er heel veel aandacht voor de economische aspecten daarvan. Maar later, zeker vanaf 2015, was er meer bekend over bijvoorbeeld de ruimtelijke impact en de milieuaspecten. Omdat Hollands Kroon daarmee geen rekening heeft gehouden resulteerde dit in een escalatie. Zowel op het gebied van maatschappelijke onrust, alsmede in de lokale politieke context.

Mysterieus kaartje

Er zijn momenten geweest waarop het gemeentebestuur in haar handelen nogal uit de bocht is gevlogen. Exemplarisch voor hoe het datacenterbeleid soms onnavolgbaar is geweest, is een kwestie rondom een situatieschets die is opgenomen in de Omgevingsvisie van 2016. De schets, volgens de onderzoekers een ‘knullige’ tekening die even vlug door een ambtenaar is gemaakt, maakt uitbreiding van de datacenters mogelijk naar de westkant van de A7. Juist die uitbreiding zou later voor veel onvrede zorgen. Hoe en waarom het kaartje tot stand is gekomen, staat nergens onderbouwd.

Niet gecommuniceerd

In eerdere versies van de Omgevingsvisie stond steeds een andere situatieschets. Een kleine groep bestuurders en ambtenaren heeft er volgens Berenschot voor gezorgd dat hij is gewijzigd. De Omgevingsvisie werd vervolgens vastgesteld door de gemeenteraad, zonder dat de raad expliciet over de wijziging is geïnformeerd. Uit gesprekken met betrokkenen blijkt dat Microsoft kort voor die wijziging van het kaartje kenbaar had gemaakt dat zij op zoek waren naar ontwikkelingsruimte. ‘Als deze ambitie er was dan moet dit bij die kleine kring van betrokken bestuurders en ambtenaren bekend zijn geweest.’ Ook dit is echter niet gecommuniceerd met de raad of de inwoners.

Restwarmte

Een tweede situatie waarin het handelen van het college twijfelachtig is geweest betreft de gemaakte beloftes over ‘synergievoordelen’ die de datacenters zouden brengen naar bedrijventerrein Agriport. Zo werd er al vanaf 2009 vooral veel gesproken over het hergebruik van de restwarmte die de datacenters zouden opleveren. Na verloop van tijd bleek dat het toch niet mogelijk was om de restwarmte te gebruiken, maar bleef het college wel met die belofte naar buiten treden.

Geen gedegen belangenafweging

Hoewel de onderzoekers vonden dat er in eerste instantie door het college daadwerkelijk is ingezet op het gebruik van die restwarmte, was het schermen met die veronderstelde voordelen van de datacenters op een gegeven moment ‘niet meer te rechtvaardigen’, aldus één van de onderzoekers maandagavond bij de presentatie van het rapport. Het past volgens de onderzoekers in het bekende patroon van een gemeentebestuur dat structureel te weinig aandacht heeft gegeven voor de nadelen van de komst van de mega-installaties, en daarmee ook de raad niet in stelling heeft gebracht om een gedegen belangenafweging te maken.

Relatie met provincie beschadigd

Ook op interbestuurlijk vlak heeft de datacenterkwestie sporen achtergelaten. Zo is de relatie met de provincie volgens Berenschot flink beschadigd. Er zijn in het verleden namelijk meermaals discussies en zelfs juridische procedures geweest tussen de twee overheden. Zelfs nu er bij zowel de gemeente als de provincie een bestuurswissel heeft plaatsgevonden, achten de onderzoekers het gezien de onderlinge verhoudingen noodzakelijk dat er een interventie komt, bijvoorbeeld in de vorm van mediatie. Dit om de plooien tussen Noord-Holland en Hollands Kroon weer glad te strijken.

Adviezen

Berenschot adviseert Hollands Kroon om bij toekomstige grootschalige ontwikkelingen vaker, bijvoorbeeld eens per bestuursperiode, een Omgevingsvisie te herijken. Daarnaast is het belangrijk dat de gemeente gebiedsontwikkeling vanuit een breder perspectief benaderd en ook voor- en nadelen aan de raad presenteert. Ook moet de gemeente werken aan gedegen en tijdige burgerparticipatie, en is er behoefte aan een betere communicatiestrategie. Rondom de datacenters werd de gemeente al snel reactief en defensief.

Red de Wieringermeer

Raadsleden en belangstellenden kregen maandagavond de gelegenheid om de onderzoekers vragen te stellen over het rapport. De politieke discussie vindt op een later moment plaats. De doorgaans kritische belangengroep Red de Wieringermeer liet maandagavond weten enthousiast te zijn over het uitgevoerde onderzoek. ‘Deze gemeente toont lef om haar eigen beleid door een onafhankelijk bureau te laten doorlichten. Dat zouden meer overheden moeten doen’, aldus voorzitter Jan Meijles.