Korte tijdshorizon van financiers en politiek sluit niet aan bij lange transities

Veranderingen van complexe opgaven die ons allemaal aangaan, vragen om een langetermijn-aanpak. Dit sluit echter onvoldoende aan bij het huidige politieke- en financiële systeem. Hierin is kortetermijn-rendement, bijvoorbeeld in de vorm van stemmen in de politiek, namelijk leidend. Dat is waar hoofdrolspelers aan het systeem op worden afgerekend. Daarom moeten we toewerken naar een systeemverandering, waarin de doelen van zowel het politieke- als het financiële systeem aansluiten op de langetermijn-visie die nodig is voor transitievraagstukken. Tegelijkertijd moeten we nu het huidige systeem als gegeven nemen bij het ontwikkelen van projecten.

Dit stellen Thomas Ticheloven, Edwin Netjes en Erik Siepelinga, adviseurs Financieren bij KplusV. In een blogserie geven zij hun visie op de huidige ontwikkelingen in transitiefinanciering. Ze bieden vijf perspectieven op hoe we het financieren van transities verbeteren. In dit artikel het derde perspectief.

Kortetermijn-winst belangrijk

Ons politieke systeem, en in zekere zin ook het financiële systeem, zijn zodanig ingericht dat kortetermijn-winst belangrijk, zo niet noodzakelijk is. In het huidige politieke systeem zien we dat er iedere vier jaar op minimaal drie momenten een verkiezing plaatsvindt. Politieke partijen hebben bij iedere verkiezing stemmen nodig. Om die reden kiezen ze vaak voor sexy oplossingen voor kortetermijn-uitdagingen. Deze kortetermijn-oplossingen dragen menigmaal niet bij aan de versnelling van langetermijn-transities. We constateren dat de belangrijke complexe vraagstukken te laat worden opgepakt. Dat zijn immers nog niet de sexy onderwerpen die scoren bij een volgende verkiezing. En er komt een moment dat het te laat is om de complexe vraagstukken aan te gaan…

Dat politiek zich genoodzaakt voelt om kortetermijn-oplossingen prioriteit te geven, heeft ook te maken met ons eigen stemgedrag. Als kiezers langetermijn-oplossingen meer gaan waarderen, zullen partijen juist de langetermijn-oplossingen voorstaan. Daarbij speelt als complicerende factor dat in gevallen onvoldoende duidelijk is wat passende langetermijn-oplossingen zijn voor transitievraagstukken. Deze extra onzekerheid, die per definitie aanwezig is, maakt het lastiger voor politiek om zich te profileren op langetermijn-vraagstukken.

Eenzelfde type tegenstelling zien we ook op de financiële markten. Financiers zijn op zoek naar een zo hoog mogelijk rendement in combinatie met een zo laag mogelijk risicoprofiel. De Raad van de Leefomgeving en Infrastructuur (Rli) concludeert in haar rapport 'Financiering in transitie' van december 2022 dat financiers zich nog te vaak richten op kortetermijn rendement. Dit herkennen we vanuit onze ervaringen.

Financiers kunnen, misschien meer dan politiek, zeker wel een lange horizon aanhouden. Zolang er maar voldoende zicht is op voldoende rendement tegen een acceptabel risiconiveau.

Hoe gaan we aan de slag?

Aanvullend instrumentarium nodig

In ons onderzoek naar vroege fase durfkapitaal, hebben we geconstateerd dat er sprake is van een versnipperd overheidsaanbod van financiering en ondersteuning voor duurzame economische projecten. Net zoals de Rli, pleiten we dan ook voor aanvullend instrumentarium vanuit de overheid om financiële instellingen verder te stimuleren om meer bij te dragen aan transitie.

Tegelijkertijd zijn het politieke- en het financiële systeem op dit moment wel de werkelijkheid waar we mee te dealen hebben. Natuurlijk moet het gesprek gevoerd worden hoe bepaalde prikkels in de systemen zijn om te buigen. Maar, is het niet verstandig om de werking van de systemen op dit moment als gegeven te beschouwen als we een project aan het ontwikkelen zijn, of als we een financieringsinstrument voor een bepaald thema aan het opzetten zijn?

Eindresultaat afspreken, route ernaartoe niet

Er zijn best manieren te bedenken om tot waardevolle oplossingen te komen voor transitievraagstukken, gegeven de huidige systemen. Als ontwikkelaars projecten op gaan zetten in meerdere fasen en per fase toewerken naar een concreet resultaat, biedt dit wellicht opties. En dit gebeurt nu al. Randvoorwaarde is wel dat financiers genoegen nemen met onduidelijkheid over de gehele route naar het eindproduct. Als projecteigenaar en financier een gezamenlijk eindresultaat overeenkomen, hoeft de hele route misschien nog niet concreet gemaakt te worden.

Kansen voor overheid

Ook aan de overheidskant liggen kansen om barrières in het financieringslandschap te verkleinen. Bijvoorbeeld door meer langetermijn-duidelijkheid te scheppen over beschikbare financiering. Dit geeft projecteigenaren comfort en zekerheid over de beschikbaarheid van kapitaal in de toekomst. Ook dit gebeurt natuurlijk al, bijvoorbeeld door het opzetten van langjarige programma's. Hiermee kunnen we in het huidige politieke systeem de juiste context scheppen waarin innovaties ontwikkeld worden.

Integrale projecten

Een andere kans zien we in het structureel onderzoeken van koppelkansen en het koppelen van budgetten om tot integrale projecten te komen. Er wordt nog vaak sectoraal budget verstrekt voor projecten. Daarmee worden in het project mogelijke koppelkansen onvoldoende onderzocht en benut.

Systemen anders inrichten

Wij zien twee verschillende oplossingsrichtingen die zich richten op het financieringsstelsel. Enerzijds stellen wij dat we aan de slag moeten om onze fundamentele systemen (politiek en financieel) anders in te richten. Zodanig dat langetermijnvraagstukken op waarde worden geschat. Daarmee moeten wij als samenleving beter in staat zijn om noodzakelijke transities snel genoeg door te maken. Over systeemveranderingen leven al verschillende ideeën.

Slimme en meer integrale financiering

Tegelijkertijd moeten we ook nu, in het huidige systeem, aan de slag om transities te versnellen. Als samenleving hebben we hier invloed op, door vanuit de juiste waarden onze stem uit te brengen en ons geld in te zetten. Daarbij heeft de politiek weer een belangrijke rol bij het financieren van transities. De politiek kan door meer duidelijkheid te bieden met slimme en meer integrale financiering instappen op oplossingen die bijdragen aan transities. Juist daar waar de markt dit nog niet doet. Dat betekent dat de overheid hierbij ook risicokapitaal in moet zetten.

Ons voorstel om een systeemverandering in gang te zetten, loopt parallel aan ons voorstel om nu al meer in te zetten op langjarige programma's en slimmer en integraler te financieren. Beide routes zijn nu nodig om transities succesvol door te maken.