Gemeenten moeten bezuinigen vanaf 2026, maar hoe?

Uit onderzoek blijkt dat gemeenten gezamenlijk een begrotingstekort van 600 miljoen euro voor het jaar 2026 verwachten. Dit tekort wordt veroorzaakt door de taken die ze moeten vervullen, waaronder het aanpakken van het woningtekort en de financiering van de energietransitie.

Financiële onzekerheid voor gemeenten: begrotingstekorten in 2026

De VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) heeft een opmerkelijk advies gegeven aan gemeenten over hun begrotingen vanaf 2026: presenteer een niet-sluitende begroting. Het is duidelijk dat er sprake is van een uitzonderlijke situatie waarin gemeenten zich bevinden met betrekking tot hun financiën. Het presenteren van een niet-sluitende meerjarenraming is ongebruikelijk, maar het wordt gerechtvaardigd door de noodzaak om de gevolgen van de keuzes van het kabinet en de bezuinigingen inzichtelijk te maken.

De aanleiding voor dit advies is het feit dat er vanaf 2026 structureel 3,4 miljard euro minder beschikbaar zal zijn voor gemeenten en provincies volgens de Voorjaarsnota. Hierdoor zullen de meeste gemeenten te maken krijgen met structurele begrotingstekorten in 2026, met name op het gebied van het dragen van de eigen lasten en het hebben van een buffer om tegenvallers op te vangen. Daarnaast dreigen er meer kortingen op het budget van gemeenten waarmee het ‘ravijn van 2026’ nog dieper lijkt te worden. Volgens Binnenlands Bestuur (week 33/2023) ziet Financiën met de Ombuigingslijst 2023 tal van mogelijkheden om te bezuinigen op gemeenten en provincies. Daarnaast dreigt ook de opschalingskorting weer terug te komen (ooit bedoeld om gemeenten te dwingen op te schalen tot 100.000 inwoners en zo kosten te besparen). Die korting zou op kunnen lopen tot een half miljard euro in 2028. 

Om de gevolgen van deze financiële uitdagingen aan te tonen, raadt de VNG aan om voor de jaren 2024 en 2025 een sluitende begroting te presenteren, terwijl voor de jaren 2026 en 2027 een realistische begroting moet worden opgesteld, waarin de tekorten duidelijk naar voren komen. Deze begrotingen moeten gebaseerd zijn op het huidige takenpakket, noodzakelijke investeringen, inflatie, stijgende rente, ambities uit het coalitieakkoord en geschatte mee- en tegenvallers.

Als HEVO begrijpen we dat dit advies voor veel gemeenten ongebruikelijk en uitdagend kan zijn, gezien de normaal gesproken gehanteerde praktijken voor financieel beleid.

Samen zoeken naar mogelijke oplossingen met betrekking tot maatschappelijk vastgoed

De verslechterende financiële positie van gemeenten raakt ook de ruimte voor het investeren in en het beheren en onderhouden van maatschappelijk vastgoed; gebouwen en accommodaties die worden gebruikt voor maatschappelijke functies, zoals scholen, multifunctionele accommodaties, sport­faciliteiten, cultuurcentra, buurthuizen, gezondheidszorginstellingen en andere sociale voorzieningen. We bieden graag steun om de maatschappelijke voorzieningen ondanks deze financiële problemen toch beschikbaar te houden. Wij kunnen ondersteuning bieden op de gebieden: 

• Strategische planning: gemeenten hebben behoefte aan hulp bij het ontwikkelen van een strategische visie voor hun maatschappelijk vastgoed. Dit omvat het identificeren van de behoeften van de gemeenschap, het evalueren van bestaande voorzieningen en het bepalen van de optimale locaties voor maatschappelijke functies.
• Vastgoedportefeuillebeheer: het beheren van een uitgebreide vastgoedportefeuille kan complex zijn. Gemeenten kunnen hulp gebruiken bij het beoordelen van de staat van bestaande gebouwen, het prioriteren van renovaties en onderhoud, en het bepalen van de beste aanpak voor het afstoten van overtollig vastgoed.
• Duurzaamheid en energie-efficiëntie: het verduurzamen van maatschappelijk vastgoed is een belangrijke opgave voor gemeenten. Het Klimaatakkoord en de sectorale routekaart van de VNG geven die duidelijk aan. Hulp bij het identificeren van energiebesparende maatregelen, subsidies voor duurzame initiatieven en het opstellen van langetermijnplannen voor energie-efficiëntie kan van waarde zijn.
• Herprioritering van projecten: bij beperkte financiële middelen is het van cruciaal belang dat gemeenten prioriteit geven aan projecten en investeringen die het meest waardevol zijn voor hun gemeenschap. Een duidelijk afwegingskader gebaseerd op heldere criteria maakt het mogelijk goed onderbouwde keuzes te maken.
• Financieringsopties: het verwerven en onderhouden van maatschappelijk vastgoed vereist aanzienlijke financiële middelen. Gemeenten kunnen baat hebben bij begeleiding bij het identificeren van verschillende financieringsopties, zoals publiek-private samenwerkingen, alternatieve afschrijvingstermijnen op grond van duurzaam en circulair bouwen, subsidies, andere externe bronnen. Zo kijkt het rijk naar mogelijkheden om het lenen bij de BNG en NWB goedkoper te maken door die banken rechtstreeks te laten lenen bij het rijk zelf in plaats van op de kapitaalmarkt. 
• Gebruiksoptimalisatie: het maximaliseren van het gebruik van maatschappelijk vastgoed kan helpen om de kosten te beperken en de dienstverlening aan de gemeenschap te verbeteren. Advies over hoe ruimten efficiënter kunnen worden ingezet, hoe de bezetting en de benutting verbeterd kunnen worden en hoe samenwerking tussen verschillende instellingen kan worden bevorderd, is nuttig.

Om gemeenten te ondersteunen bij deze uitdagingen, kunnen we op het gebied van vastgoedbeheer en duurzaamheid, lokale samenwerkingsverbanden met stakeholders, of zelfs kennisdeling met andere gemeenten die vergelijkbare vraagstukken hebben, waardevolle ondersteuning bieden. Het doel is om maatschappelijk vastgoed op een efficiënte, duurzame en kosteneffectieve manier te ontwikkelen en te beheren, zodat het een waardevolle bijdrage levert aan de gemeenschap.