Energiecontracten Gazprom niet opgezegd

Hoe komen we van het Russisch gas af? 'Daar zijn we afgelopen 2,5 week fulltime mee bezig geweest. Daar zijn ontzettend veel vragen over gekomen', vertelt Christiaan van Dijk, consultant overheden bij Hellemans Consultancy, een adviesbureau dat pakweg 120 gemeenten begeleidt bij aanbesteding van energiecontracten. 'Toen Rusland Oekraïne binnenviel ontstond heel sterk de emotie bij wethouders en raden dat ze zo snel mogelijk van Gazprom af moesten. Wat dat precies betekende, wat de verschillen zijn tussen Gazprom en Russisch gas, Russisch gas in de Nederlandse mix, financiële consequenties, was nog onbekend.' Nu de gevolgen beter in beeld zijn, lijkt de soep toch minder heet gegeten te worden.

Disclaimer

Stel dat een gemeente de Russische inval in Oekraïne gebruikt als motief om haar contract met Gazprom te verscheuren. Bij de rechter zal zo'n eenzijdige opzegging waarschijnlijk standhouden, denkt Van Dijk. Hij is geen jurist, geeft hij daarbij als disclaimer, maar heeft hierover wel juristen geraadpleegd.

Tanks

Maar wat dan? Gazprom kan het gas dat het eerder tegen een relatief lage prijs heeft gereserveerd voor een gemeente opeens voor de huidige, veel hogere prijs verkopen. 'Ontbinding van het contract bij één gemeente had Gazprom zomaar 1,5 miljoen kunnen opleveren', illustreert Van Dijk met een voorbeeld uit de praktijk van Hellemans Consultancy. 'Als je dat maal 120 doet ... daar kan Poetin wel tanks voor kopen', schetst hij chargerend. Hoe dan ook, een gemeente die Poetin in zijn portemonnee wil raken, zou zo maar zijn oorlogskas kunnen spekken. 'Plus dat je als gemeente in deze markt, die sky high is, zelf weer moet gaan inkopen.'

Gasrotonde

En waar komt het gas vandaan, als die gemeente vervolgens naar concurrent Vattenfall, Eneco of een andere uit een handvol gasleveranciers voor de zakelijke markt stapt? 'Is het dan minder Russisch?', herhaalt Van Dijk de vraag. 'De conclusie overall is dat dat niet zo is.' De Nederlandse gasrotonde, de grootste gasmarkt van Europa, trekt aanbieders uit de hele wereld aan. Via de groothandelsmarkt TTF (Title Transfer Facility) wordt geïmporteerd gas talloze malen verhandeld, voordat het wordt verkocht aan gebruikers. Het aandeel Russisch gas in TTF zal niet veranderen, zolang er geen Europees importverbod geldt voor dat gas. De gasmix bevat dus voorlopig hoe dan ook Russisch gas.

Grosso modo

Dit besef is volgens Van Dijk inmiddels ook bij gemeenten ingedaald. 'Grosso modo kun je wel zeggen dat de emotie van twee weken geleden door inzicht in die consequenties nogal is afgenomen. En ik vermoed dat er niet grootschalig contracten ontbonden gaan worden.' Hij kent geen klanten die hiertoe besloten hebben.

Scherpe aanbieder

Sterker nog, zolang er geen importverbod is van gas, kan Gazprom blijven meedoen om contracten binnen te halen. Kwestie van Europees aanbestedingsrecht. Van Dijk noemt Gazprom 'een scherpe aanbieder'. Op dit moment liggen inkooptrajecten stil, aldus Van Dijk. 'Maar het is een vraag die mij bezighoudt: gaan zij straks weer inschrijven? Binnen een Europese aanbestedingsopdracht kunnen wij hen niet zomaar weigeren. De kans is groot dat Gazprom toch weer opdrachten gaan winnen.'

Lokaal

Bij elektriciteitscontracten is het afgelopen jaren mogelijk geworden om elektriciteit lokaal in te kopen. Gemeenten zetten de aanbesteding van elektriciteitscontracten in om de lokale energietransitie een zwiep te geven. Stroom was, in de woorden van Van Dijk, 'een platte commodity', maar is nu steeds duurzamer en lokaler. 'Voor gas is dat lastiger, want er is geen energieleverancier die zelf aardgas produceert.'

Groen gas

Afhankelijk van wat een gemeente wil en wat ze ervoor wil uitgeven, ziet hij mogelijkheden. Zo heeft Arnhem-Nijmegen recent een aanbesteding voor gas in de markt gezet met daarin enerzijds de vraag om het aandeel groen gas komende jaren via de aankoop van gvo's te laten groeien. Deze Garanties Van Oorsprong zijn certificaten die de productie van groen gas garanderen. Anderzijds vragen de gemeenten de leverancier hulp bij het reduceren van de gasbehoefte, bijvoorbeeld met behulp van verbruiksdata. Hoewel ook Gazprom gvo's kan inkopen en data kan gebruiken om te adviseren, denkt Van Dijk toch dat Gazprom met zo'n aanpak minder kans maakt. 'Ons idee is dat we op deze manier inderdaad een partij selecteren die ervaring en kennis van verduurzaming heeft. En dat zijn zij niet.'

Onduidelijkheid

Op dit moment overheerst vooral nog onduidelijkheid over wat gemeenten straks willen en over de mogelijkheden die er zijn. 'De vragen die nu opkomen, zullen de komende twee jaar effect hebben op de aanbestedingstrajecten.'

Intrekken

Gemeente die hun aanbesteding al gepubliceerd hebben en bang zijn dat Gazprom gaat winnen, kunnen hooguit hun opdracht intrekken. De consultant kent er geen voorbeelden van en dat is niet zo vreemd. 'Dan zegt de Aanbestedingswet dat je je opdracht wezenlijk moet wijzigen. Dat betekent dat je je opdracht moet veranderen voordat je hem opnieuw in de markt zet. En dat is bij een opdracht voor gaslevering toch wel lastig.'

Katalysator

Van Dijk kijkt liever wat verder de toekomst in. Hij hoopt dat de wens om van Russisch gas af te komen werkt als 'katalysator voor verduurzaming. Als de mogelijkheden om van Russisch gas af te komen beperkt zijn ... dan moeten we zorgen dat we het niet meer gebruiken. Die opgave lag er toch al. Laten we die versnellen.' Of die katalysator echt werkt? 'Het is te vroeg om dat te constateren. Dit soort processen kosten bij de gemeenten meer tijd. Het is niet zo dat al die mensen die met verduurzaming bezig zijn in de gemeente nu aan de telefoon hangen.'

Dit is het tweede artikel in een korte reeks over het versnellen van de energietransitie om van Russisch gas af te komen. Het eerste artikel verscheen op 14 maart.