Eerst het geld dan de wijk

De vier grootste Eindhovense woningcorporaties doen weer mee met de krachtwijkenaanpak. Begin oktober schreven de directeuren van Woonbedrijf Eindhoven, Domein, Wooninc en Trudo nog een ingezonden brief in de Volkskrant onder de kop: ‘Wij durven het te zeggen: het krachtwijkenbeleid is failliet.’ En verderop in de brief: ‘Wij willen geen energie meer steken in werkzaamheden die voortvloeien uit de landelijke krachtwijkenaanpak.’

 

Wat is er gebeurd? De Eindhovense corporaties wilden met hun brief, en een schrijven van dezelfde strekking aan minister Van der Laan (Wonen, Wijken en Integratie, PvdA), aandacht vragen voor het feit dat er nog ‘geen cent’ binnen is van de landelijke aanpak van de krachtwijken. Daarvan heeft Eindhoven er drie: Bennekel, Doornakkers en Woensel-West.

 

Voor projecten in deze wijken hebben de Eindhovense corporaties samen ongeveer 5 miljoen euro tegoed. Dat geld is opgebracht door corporaties zonder krachtwijken, ook wel Vogelaarwijken genoemd. Toenmalig minister Vogelaar kreeg in 2007 de opdracht om de veertig grootste probleemwijken van Nederland op te knappen, maar de financiële middelen daarvoor moest ze zelf zien te vinden. Het geld voor de wijkenaanpak wilde Vogelaar weghalen bij de corporaties.

 

Omdat de corporatiesector er zelf niet in slaagde overeenstemming te bereiken over een ‘solidariteitsbijdrage’ besloot Vogelaar om via een heffing de corporaties zonder krachtwijken mee te laten betalen aan de landelijke aanpak.

 

Omstreden

 

Jaarlijks gaat het om 75 miljoen euro. Het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) is verantwoordelijk voor de verdeling daarvan. Het geld van 2008 heeft CFV in kas, maar er is nog niets uitgekeerd. De ‘Vogelaarheffing’, die formeel ‘heffing bijzondere projectsteun’ heet, is van begin af aan omstreden geweest. Bij het CFV liggen nog altijd ruim tweehonderd bezwaarschriften van corporaties die vinden dat ze ten onrechte moeten meebetalen aan problemen in andere regio’s. In Nederland zijn er 430 corporaties.

 

Het waren niet de bezwaarschriften die het CFV ervan weerhielden om uit te keren, maar de bezwaren die de Europese Commissie plaatste bij het Nederlandse volkshuisvestingsbeleid. Dat zou niet aan de EU-regels voor vrije concurrentie voldoen. Onder meer de overheveling van gelden van de ene naar de andere corporatie zou (ongeoorloofde) staatssteun zijn. Pas na een akkoord met Brussel zou Van der Laan het CFV groen licht geven om uit te keren. De minister heeft de afgelopen maanden meerdere keren aangegeven dat een overeenkomst met de Europese Commissie aanstaande was.

 

Maar de Eindhovense corporaties geloofden daar niet langer in. Ze besloten een statement te maken. ‘We zaten steeds te wachten op het geld en we hoorden er maar niets meer over. Daarom hebben we het zo op de agenda proberen te zetten’, zegt Marc Eggermont, algemeen directeur van Woonbedrijf Eindhoven en initiatiefnemer van de brief. Lopende projecten zouden nog wel afgemaakt worden, maar aan nieuwe sociale projecten in de krachtwijken wilden de Eindhovense corporaties niet meer meewerken. Eerst het geld, dan pas verder met de krachtwijkenaanpak.

 

Eggermont realiseerde zich pas later dat hij feitelijk van de minister verlangde de Brusselse bezwaren naast zich neer te leggen. Maar, zegt hij in een toelichting, ‘daarmee zit de minister feitelijk in hetzelfde schuitje. Want hoe kan van ons verwacht worden dat we geld uitgeven waarvan onzeker is of we het terugkrijgen?’

 

Failliet

 

De media-aandacht voor de actie van de Eindhovense corporaties was groot, maar de reacties waren wisselend. Minister Van der Laan bestempelde de handelswijze van de Eindhovense corporaties als ‘ongehoord’. Corporaties en wethouders in de grote steden en corporatiekoepel Aedes toonden echter begrip voor het signaal, maar lieten tegelijkertijd weten dat stopzetten van de krachtwijkenaanpak voor hun geen optie is. De Haagse wethouder van Bouwen en Wonen Marnix Norder (PvdA) noemde het onbegrijpelijk dat de Eindhovense corporaties een politiek signaal wilden afgeven ‘over de ruggen van de zwakste inwoners van de stad’.

 

Zonder de CFV-gelden is de krachtwijkenaanpak volgens de Eindhovense corporaties ‘failliet’. De gemeente Eindhoven en Aedes zijn het daar niet mee eens. ‘De krachtwijkenaanpak gaat om veel meer investeringen’, zegt een woordvoeder van Aedes. Hij wijst erop dat de bij de krachtwijkenaanpak betrokken gemeenten en corporaties een veelvoud van de CFV-gelden in de wijken steken.

 

Of het door de actie van de Eindhovense corporaties komt, is de vraag, maar Van der Laan meldde vorige week in een spoeddebat aan de Tweede Kamer dat hij een mondeling akkoord heeft bereikt met Eurocommissaris Kroes (zie kader) over het Nederlandse corporatiestelsel. Ook de Vogelaarheffing wordt door de Europese Commissie geaccepteerd. Als het CFV de schriftelijke bevestiging van de overeenkomst binnen heeft, zal het fonds uitkeren, zegt directeur Jan van der Moolen.

 

Een woordvoerder van Van der Laan verwacht de beschikking uit Brussel over twee tot drie weken. Corporatiedirecteur Eggermont zei vorige week na het spoeddebat in de Tweede Kamer dat de krachtwijkenaanpak nu weer door kan gaan. ‘We hebben bereikt wat we beoogden.’ De woordvoerder van Van der Laan denkt dat de Eindhovense corporaties te veel eer opeisen. ‘Zonder de actie van Eindhoven was hetzelfde resultaat bereikt.’

 

Weg solidariteit

 

Van der Laan mag nu een akkoord hebben met Brussel, de weerstand tegen de Vogelaarheffing is niet opeens verdwenen: de ruim tweehonderd bezwaarschriften liggen er nog. Veel bezwaar is er bij de corporaties tegen de wijze waarop de solidariteit wordt afgedwongen - op basis van het wel of niet werken in een Vogelaarwijk. Een deel van de corporaties ziet liever een heffing naar draagkracht. ‘De politiek afgedwongen overheveling van gelden van de ene naar de andere corporatie heeft de solidariteit en gezamenlijke gerichtheid op onze maatschappelijke doelstelling om zeep geholpen. Het is ieder voor zich’, aldus de Eindhovense corporatiedirecteuren.

 

Woonbedrijf-directeur Eggermont zegt dat in 2007 vol verwachting met de veertig wijken is begonnen, ‘maar het enige dat neerdaalde was geruzie over geld en procedures’. Het vreemde aan de huidige heffing is dat sommige betalende corporaties armer zijn dan ontvangende. Dat zegt Peter Boelhouwer, hoogleraar Volkshuisvesting aan de TU Delft en lid van de VROM-raad. ‘Daarom hebben wij als VROM-raad destijds gezegd: maak nou een heffing naar draagkracht.’ De Vogelaarheffing noemt Boelhouwer een ‘niet echt handige operatie’.

 

De vereniging van woningcorporaties Aedes ziet ook nadelen in de huidige regeling. ‘Je haalt nu geld weg op plekken waar het misschien net zo hard nodig is’, zegt een woordvoerder. CFV-directeur Jan van der Moolen over de Vogelaarheffing: ‘Belasting betalen vindt niemand leuk. Corporaties in bijvoorbeeld Groningen vragen zich af waarom ze moeten meebetalen aan problemen in Limburg.’ Op de achtergrond speelt ook nog dat kleinere corporaties bang zijn, overvleugeld te worden door grote corporaties. Van der Moolen: ‘En die moeten ze dan ook nog eens gaan betalen.’

 

Overigens is volgens de CFV-directeur in de ingediende bezwaarschriften geen sprake van bezwaren tegen een solidariteitheffing op zich. ‘Het principe van onderlinge solidariteit staat dus niet ter discussie.’

 

Krimp

 

Ook Van der Laan is niet gelukkig met de door zijn voorganger ingestelde heffing. Hij wil voor de periode na 2010 kijken naar een nieuwe, ‘meer evenwichtige’ regeling. Hij is van plan daar ook de ‘krimpgemeenten’ bij te betrekken. In de met bevolkingskrimp kampende (rand-) gemeenten actieve corporaties zouden ook in aanmerking moeten komen voor een (landelijke) bijdrage. Maar tot en met 2010 zal de regeling in de huidige vorm gehandhaafd blijven.

 

Het CFV zal dus over dit en het volgende jaar 75 miljoen euro weghalen bij de corporaties zonder krachtwijken - al kunnen de rechter of de Tweede Kamer daar nog wel een stokje voor steken. Hoogleraar Boelhouwer is benieuwd hoe rechters zullen oordelen over de bezwaarschriften van de ‘betalende’ corporaties. ‘Stel dat de rechter ze gelijk geeft, moet het geld dan teruggestort worden?’ Mocht het ooit zover komen, dan is dat echt het failliet van de krachtwijkenaanpak.

 

Commissaris Kroes geeft haar zegen

 

Minister Van der Laan (Wonen, Wijken en Integratie, PvdA) heeft een mondeling akkoord bereikt met Eurocommissaris Kroes (mededinging) over het corporatiestelsel. Alle sociale huurwoningen van corporaties mogen met staatssteun gefinancierd worden wanneer minstens 90 procent van de jaarlijks vrijkomende woningen wordt toegewezen aan huishoudens met een belastbaar inkomen lager dan 33.000 euro bruto. 10 procent mag dus meer verdienen.

 

Er bestaat de mogelijkheid om daarvan regionaal af te wijken, als landelijk maar 90 procent wordt gehaald. Daarmee komt Brussel tegemoet aan de praktijk, omdat de woningmarkt in bijvoorbeeld Heerlen verschilt van die in Amsterdam. Corporaties mogen (onder voorwaarden) gebruikmaken van goedkopere leningen. Maatschappelijk vastgoed zoals scholen en wijkcentra kan worden gefinancierd met staatssteun.

 

De ‘bijzondere projectsteun’ voor de wijkaanpak, beter bekend als de Vogelaarheffing, is ook door Brussel geaccepteerd. Het duurt nog twee tot drie weken totdat de overeenkomst met Kroes op schrift staat. Daarna spreekt de Tweede Kamer zich er nog over uit.