Bevriezen accres levert plus op voor gemeenten

Binnenlandse Zaken stuurt naar verluidt aan op het bevriezen van het gemeentefonds-accres. Daarover wordt druk overleg gevoerd met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Behalve dat het rust op het financiële front moet brengen, lijken gemeenten er niet op achteruit te gaan.

Eerder had minister Hoekstra van Financiën al – zonder overleg met de gemeenten – besloten dat de extra corona-uitgaven niet trap-op meetellen voor het accres.

Gunstig

Het besluit het accres te bevriezen is in eerdere bestuurlijke overleggen in principe al genomen, de discussie gaat vooral nog over waarop-vastklikken (op de stand van de septembercirculaire 2019 of van de Voorjaarsnota 2020) en wanneer weer ‘trap op en af’ aanzetten (2022 of 2026). Voor de gemeenten is vastklikken op de stand van de Voorjaarsnota gunstiger: het levert plussen op van respectievelijk 28 (2020), 139 (2021), 321 (2022) en 127 (2023) miljoen euro. In de daaropvolgende twee jaren is er sprake van een min van 72 en 131 miljoen euro.

Enorm risico

Direct na de vorige crisis, de financieel-economische, werd het accres van het gemeente- en provinciefonds van 2009 tot en met 2011 ook al vastgeklikt. De decentrale overheden profiteerden daarmee niet of nauwelijks van de stimuleringsmaatregelen op rijksniveau in 2009 en 2010.

Marinka Mulder, wethouder financiën van Renkum, is voorstander van het opnieuw vastklikken van het accres. ‘Dat geeft vooral rust’, zegt ze. ‘Als regio hadden we Binnenlandse Zaken daar ook al een brief over gestuurd. Wat de reactie daarop was? We hebben hem mondeling mogen toelichten.’

Wat voor gemeenten dreigt namelijk, is dat het rijk dit jaar en volgend jaar wel extra uitgaven doet rondom corona – die door het kabinet buiten de kaders zijn geplaatst en dus geen extra accres opleveren – maar op andere posten minder uitgeeft dan begroot. Daar vindt dus onderbesteding op plaats en dat is wel van invloed op de ontwikkeling van het accres. ‘Dat geeft een enorm risico voor de septembercirculaire, waardoor je niet alleen voor volgend jaar, maar ook voor het lopende begrotingsjaar nog een bezuinigingsopgave zou kunnen krijgen. Dat is ons al een paar keer eerder overkomen vanwege onderbesteding bij het rijk’, zegt de Renkumse PvdA-wethouder. ‘Vorig jaar moesten we op een begroting van 80 miljoen liefst 6 miljoen euro ombuigen.’ Meer bezuinigen kan volgens haar niet omdat er dan niet eens geld meer is om de wettelijk voorgeschreven taken uit te voeren.

Negatief effect

Zaak is het wel om goede afspraken te maken voor de periode ná het vastklikken. Een aanvullende voorwaarde bij de te maken afspraak zou kunnen zijn dat door het weer aanzetten van de normering in 2022 gemeenten niet worden geconfronteerd met een fors verminderd accres. Dat zou bijvoorbeeld het geval kunnen zijn doordat het kabinet na de meicirculaire nog besluit tot eenmalige extra uitgaven in 2021 die voor de normering normaal gesproken als accresrelevant zijn aan te merken. Die uitgaven vallen dan in 2022 weg en hebben zo een aanvullend negatief effect op het accres 2022.

In 2009 werd het accres vanwege de bankencrisis ook vastgeklikt, voor 2009, 2010 en 2011, maar toen is verzuimd zulke afspraken te maken over de periode ná het vastklikken.

Nieuw kabinet

Nadeel van het pas na 2021 weer aanzetten van het normale systeem is dat daarover zal moeten worden onderhandeld met een nieuw kabinet. Oppassen is het voor gemeenten ook nog met het al dan niet meenemen van de corona-gerelateerde uitgaven én inkomsten na 2021. Nu immers geeft het rijk veel leningen aan de particuliere sector, geld dat in de jaren erna terugvloeit naar Den Haag. Zonder nadere afspraken tellen die inkomsten dan mee als niet-belastinginkomsten, wat voor gemeenten leidt tot een lager accres. Dat was in 2009 weer wél goed afgesproken; de verkoop van de  ABN-Amro-aandelen leidde daarom niet tot een lager accres, wat zonder die afspraken wel het geval zou zijn geweest.

Alternatief systeem

Wat Marinka Mulder betreft kan er sowieso beter een streep door de huidige systematiek van samen-de-trap-op, en samen-de-trap-af en wordt de vastklik-periode gebruikt om een alternatief systeem te bedenken en te ontwikkelen. ‘Van de huidige systematiek hebben we als gemeenten eigenlijk alleen maar last. Dat wordt nog eens vergroot door de crisis en dat kan je er niet bij hebben in deze tijd.’

De afgelopen periode is de trap-op-trap-af-methode geëvalueerd. Het eindrapport daarvan is echter nog steeds niet verschenen.