'Weer smartphones uit raadszaal’
Kees Verhoeven waarschuwt in 'De democratie crasht': de overheid mist grip op digitalisering.
In zijn boek ‘De democratie crasht’ waarschuwt voormalig Tweede Kamerlid Kees Verhoeven dat digitalisering de oververhitting van het politiek proces verhevigt. Hij pleit voor meer rust en reflectie, om te beginnen door smartphones uit de vergaderzalen te weren.
Kees Verhoeven, tot maart 2021 Tweede Kamerlid voor D66 en tegenwoordig zelfstandig ondernemer, schetst in ‘De democratie crasht’ een vrij somber beeld van een overheid die geen grip krijgt op digitale technologie: niet op de ict-projecten waarvan het zelf opdrachtgever is, maar ook niet op de technologie die het leven van politici in verregaande mate beheerst, zoals sociale media.
Hij beschrijft hoe systeem- en denkfouten het politieke proces hevig beïnvloeden. Systeemfouten zijn controledrift, scoringsdrang en werkdwang onder politici. Onder denkfouten schaart hij onder meer snelle oordelen, stellige overtuigingen en omgevingsinvloeden waarvan politici zich zelden echt bewust zijn. Deze systeem- en denkfouten hebben volgens Verhoeven grote invloed op de manier waarop de politiek omgaat met digitalisering.
De politieke cultuur en menselijke neigingen zorgen voor veel teleurstelling rondom ict-projecten.
BB Het rapport-Elias, waarmee volgens Ton Elias veel te weinig is gedaan, biedt volgens u een te rationele blik op ict-projecten. Wilt u dat uitleggen?
Vaak wordt gedacht dat mensen goede besluiten nemen als ze maar genoeg kennis hebben van technologie. Als Tweede Kamerlid heb je per definitie maar heel beperkt de mogelijkheid om echt diepgaande kennis over welk onderwerp dan ook te vergaren. De politieke besluitvormingscultuur werkt als volgt: er is een probleem, er moet snel een oplossing komen, maar het mag niet te veel kosten en er moeten allerlei uitzonderingen mogelijk zijn. En als er iets misgaat, heeft de minister gefaald. Die cultuur maakt het onmogelijk om een reëel project uit te voeren.
Het rapport Elias stelt dat we een aantal dingen anders moeten organiseren, dat we onze kennis moeten vergroten en dan komt het goed. Dat is deels waar, maar het is ook erg rationeel gedacht. Mensen hebben de neiging om grote projecten enorm te onderschatten en veel te optimistisch te denken over de benodigde tijd en kosten. Zowel de politieke cultuur als die menselijke neigingen zorgen ervoor dat er veel teleurstelling bestaat rondom ict-projecten.
Verantwoordelijkheid pakken
Anders dan onderwijs of zorg is ict geen afgebakend onderwerp, maar een onderdeel van vrijwel alle onderwerpen die politici op hun bord krijgen. Dat maakt het onderwerp lastig politiek te organiseren. Verhoeven schrijft in ‘De democratie crasht’ dat automatisering wordt gezien als een soort toverstaf voor het oplossen van problemen, alsof er niet altijd ook mensen betroken zijn bij de ontwikkeling en de uitvoering. Bovendien is er weinig zicht op hoe geautomatiseerde systemen werken. Dat leidt tot overspannen verwachtingen, bijvoorbeeld over de mogelijkheid om met behulp van data tot oplossingen te komen.
BB Hoe kun je bij zo’n complex onderwerp als eenvoudig gemeenteraadslid het verschil maken?
Je kunt op jouw eigen bestuursniveau altijd je verantwoordelijkheid pakken. Niet alleen Europa moet ons beschermen tegen Mark Zuckerberg en Xi Jinping, ook de gemeenteraad. Steek je vinger op als volksvertegenwoordiger. Duik eens in een ict-project dat de wethouder net iets te florissant voorstelt. Hoe zit het met de mensenrechten bij dat ambitieuze smart city-project? Of kijk naar de Interbestuurlijke datastrategie, een initiatief waarbij alle bestuurslagen samen proberen op een goede manier met data om te gaan.
BB Welk advies heeft u voor de mensen die binnenkort vers plaatsnemen in de Provinciale Staten of de Eerste Kamer en die weinig feeling met het onderwerp hebben?
Je hoeft echt niet de kennis te hebben van een hoogleraar cybersecurity of dataethiek, maar organiseer in ieder geval een soort basiskennisniveau. Zorg dat je snapt wat de impact is van digitale technologie op de samenleving en enigszins weet hoe de belangrijke technologieën werken. Digitalisering veroorzaakt ook de toegenomen verhitting in de politiek. Probeer tegen die politieke snelkookpan in te gaan. Ik zou het mooi vinden als een nieuwe generatie Provinciale Statenleden en Eerste Kamerleden zo nu en dan zou afdwingen: laten we even bekijken of dit wel een goed besluit is. Wat zijn de gevolgen ervan? Bouw betere afwegingen in.
BB Eén van de oplossingen die u aandraagt tegen politieke oververhitting is een smartphoneverbod in de Tweede Kamer. Ziet u kans van slagen voor dit voorstel?
Lastig. Mensen vinden nu nog dat ze de smartphone nodig hebben, bijvoorbeeld om informatie op te zoeken. Laten we eerst maar eens kijken of het in het onderwijs lukt. Dat vindt men ook al heel spannend. Is het een verantwoordelijkheid van de overheid om zich daarmee te bemoeien? Maar het mooie van een gemeenteraad is dat ze het zelf kunnen beslissen. Elke politiek orgaan kan bepalen dat ze geen mobiele apparaten in de vergaderzaal willen. Misschien is de Provincie Zeeland of Overijssel straks de eerste die er een proefproject van maakt en daarmee een domino-effect op gang brengt. Het moet ergens beginnen.
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.