Laat AI een kans zijn voor gemeenteraden

De laatste tijd is kunstmatige intelligentie (AI) volop in het nieuws. In de artikelen buitelen de kansen en bedreigingen die AI met zich mee kan brengen over elkaar heen. Zo veel is mij wel duidelijk: het raakt de samenleving. En daarmee de politiek. Omdat niemand weet wat het uiteindelijk brengt is elk gesprek over AI in zekere zin speculatief. En toch wil de inwoner/burger zo snel mogelijk duidelijkheid. En behoed worden voor misbruik van deze technologie door mensen, instituties en markt.

De eerste schetsen van waar misbruik van AI toe kan leiden, laten zien dat deze technologische ontwikkeling snel ethische vragen oproept. Dat biedt een uitgelezen kans voor politiek-filosofische gesprekken en debatten. Belangrijke spelers voor die gesprekken en debatten zijn de gekozen burgers in de gemeenteraden, de staten en de Kamers. Dit onderwerp biedt een kans het vertrouwen van de burgers in de gekozenen op te vijzelen.

Dat vraagt allereerst de wil bij de gekozenen dit vraagstuk als een kans te zien en te benaderen. En het besef dat het niet een onderwerp is dat met één debat en besluit is af te ronden. Ten derde het begrip dat een dergelijk voortdurende debat een aanpassing verdient van de werkwijze van de gemeenteraad. Op de vierde plaats dat het een oproep doet aan de raadsleden te durven onderkennen dat ‘de staat’, in hun geval de gemeente, één van degenen is die kan gaan ‘misbruiken’. En tot slot de bereidheid te willen leren uit het verleden rondom de komst van de computer, internet en social media.

Ten aanzien van de laatste punt zijn al zo veel rapporten beschikbaar van rekenkamers en andere instituten dat geen nieuwe ronde nodig is. De uitkomst van die rapporten is steevast een voortdurend optimisme omtrent het gebruik van nieuwe digitale technologie. Optimisme over tijd, geld en kwaliteit. Ik noem het wel ‘het computer optimisme’ van de politiek waarmee de uitvoering en de ambtelijke organisatie wordt geconfronteerd. En waar diezelfde uitvoering overigens ook regelmatig mee op de loop gaat. Onder de noemer ‘mislukte ICT projecten’ zijn er veel lessen beschikbaar. Iets meer realisme van wat nieuwe technologie betekent en wat de effecten zijn voor de burger en wat het aan tijd kost, kan ons niet alleen miljarden besparen maar nog veel belangrijker, ontiegelijk veel chagrijn bij inwoners en uitvoerders vermijden.

Het eerste dat moet gebeuren is AI aangrijpen om binnen de gemeenteraden het gesprek hierover te entameren. En het verbreden van die discussie in de vorm van gesprekken tussen raden en inwoners moet daarbij vanzelfsprekend zijn. Een andere suggestie is iets meer realisme te laten doorklinken de discussie over het gebruik van nieuwe technologie. Ook is het van belang om als raadslid te leren accepteren dat invoering van nieuwe technologie niet alleen meer tijd kost dan vaak gewenst is, maar ook veel geld kost omdat het systeem wel bij de tijd moet worden gehouden. Tenslotte zou het goed zijn als het onderwerp ‘de technologische revolutie’ in de digitale gemeente een zelfde status en positie krijgt die de planning en control cyclus nu binnen gemeenten kent. Het zal inwoners helpen te herkennen wat de effecten zijn.

Tot 2026 krijgen gemeenteraden te maken met 13 nieuwe regelingen op het gebied van digitalisering, onder de noemer Digital Decade. Raden kunnen zichzelf helpen door de regie te nemen en AI zelf op de agenda te zetten.