'Realiseer je bij alles wat je doet wat het digitale effect is'

Maar liefst vier miljoen Nederlanders hebben moeite met digitaal zaken doen met de overheid. Onder hen is vermoedelijk ook de griffier van een gemeente die aangaf dat hij niet precies begreep hoe hij de bijlages bij de mail van Digitaal Samenleven moest openen. Om alle partijen aan de gemeentelijke onderhandelingstafel te doordringen van het belang van digitale inclusie, stuurde de Alliantie Digitaal Samenleven alle gemeenten recentelijk het posterpamflet 'Dicht de digitale kloof'.

Er zijn grote verschillen tussen gemeenten: waar de ene wethouder actief inzet op digitale inclusie, is het kennisniveau over het onderwerp bij de volgende gemeente ronduit laag. En waar de ene gemeente blij is met het pamflet omdat het handvaten biedt voor gemeentelijk beleid, heeft de volgende ten onrechte de indruk dat er al veel gebeurt omdat de website op de schop gaat.

Wettelijke verplichting

Het is een veelvoorkomend misverstand dat digitale inclusie begint en eindigt bij het toegankelijker maken van de ict-systemen, blijkt uit onderzoek van de alliantie. Per 2023 zijn gemeenten daartoe wettelijk verplicht, maar daarmee zijn ze er nog niet. 'Je kunt nog zo'n mooi systeem hebben, maar als mensen het niet kunnen en durven gebruiken of geen middelen hebben om het te gebruiken, dan ben je nog nergens,' zegt Wietske Kamsma van de Alliantie Digitaal Samenleven.

Hoe moet het dan wel? Het pamflet biedt een aantal richtlijnen, waaronder 'leren van de mensen om wie het gaat'. Kamsma: 'Ga de wijk in en sluit aan bij bestaande informele groepen, zoals koffie- en taalochtenden. Stel oordeelloze vragen, niet over digitalisering, maar over het leven van mensen.' Zo raakten Marokkaanse moeders in Amsterdam gemotiveerd om zich in het digitale schoolvolgsysteem te verdiepen, nadat ze hadden verteld dat ze niet goed wisten wat er op de school van hun kinderen gebeurde.

Zelf het wiel uitvinden

Een tweede stap is inventariseren wat er al gebeurt in de gemeente. Vaak zijn bibliotheken, welzijnsorganisaties en lokale bedrijven actief op het gebied van digitale inclusie. De vraag is wie de inventarisatie op zich neemt. Volgens Kamsma is dat bij voorkeur een apart departement of functie die overal doorheen kan snijden. Digitalisering heeft immers invloed op alle andere thema's, van welzijn tot werkgelegenheid.

De derde stap in het pamflet, 'Versterk bestaande initiatieven en verbind vraag en aanbod' spreekt voor zich. Dat geldt ook voor stap vier, 'Garandeer digitaal inclusieve dienstverlening'. Toch gaat daar in de uitvoering iets mis. Tot frustratie van de alliantie vinden veel gemeenten zelf het wiel uit in plaats van samen op te trekken. Het aanjaagteam van VNG kan hierbij helpen.

Integratie in alle portefeuilles

Juist omdat digitale inclusie zich over alle thema's uitstrekt, moet het worden geïntegreerd in alle portefeuilles. Dat is een ingewikkelde. 'Het begint met bewustzijn,' zegt Kamsma. 'Digitale inclusie is in feite een randvoorwaarde voor alle plannen die een gemeente maakt. Realiseer je bij alles wat je doet wat het digitale effect is voor de mensen die ermee te maken krijgen.' Ze raadt aan om het thema goed te borgen, onder meer door functies en verantwoordelijkheden te benoemen. Zo wordt voorkomen dat het blijft bij een project, of een opdracht voor een trainee die daarna weer doorschuift.