Wat rampen met beschaving doen
Veel commentatoren proberen al een beeld te schetsen van hoe de maatschappij er straks na de coronacrisis uit zal zien. Die beelden ontberen helaas te vaak een theoretische en empirische onderbouwing. Dat is anders bij de bespreking die Frank Hermans geeft in zijn boek over het beschavingsproces en de rol die schokkende gebeurtenissen daarin spelen.
Positieve gevolgen van coronacrisis
Hij grijpt terug op het werk van de welbekende Norbert Elias over het civilisatieproces. Elias wist door grondig onderzoek te doen een beargumenteerd beeld te geven over wat cruciaal is in het beschavingsproces. Hermans volgt Elias in grote lijnen en beschrijft de geschiedenis van grootschalige schokken en de impact daarvan. Hij stelt dat die schokken cruciaal waren voor het beschavingsproces.
Allereerst ging het in het beschavingsproces om de ontmythologisering van rampen. Van het irrationele idee dat de schokken te wijten waren aan kwaadwillende goden, naar het idee dat er eigenlijk niemand schuldig aan is. Daarna konden rampen en schokken vanuit een meer rationele optiek worden geanalyseerd. Het leidde tot een meer dominante rol voor experts.
Het tweede dat Hermans als cruciaal ziet in het beschavingsproces is de gelijktijdigheid van meer empathie onder mensen en de zelfbeperking die daarvoor nodig is. Meer afstand nemen van je eigen gevoelens om mee te kunnen leven met de intense gedachten en gevoelens die door andermans leed worden opgeroepen. Het proces gaat van ontmythologiseren, via pogingen de schokken te beheersen, naar aandacht voor de langdurige nasleep ervan.
Hermans heeft in dit boek recht proberen te doen aan de theorie van Elias. Hij is er echter in geslaagd zich te vergalopperen door met zevenmijlslaarzen door de geschiedenis te gaan en daarmee van de doordachte theorie van Elias iets chaotisch te maken.
De lezer kan trouwens zelf invullen wat de theorie betekent voor de nasleep van de huidige coronacrisis. Hermans zal – in navolging van Elias – voorspellen dat het positief zal uitwerken voor het mondiale beschavingsproces. Ikzelf ben minder optimistisch. Ik zie de verhalen over toenemende honger, armoede en het gebrek aan mondiale empathie; verhalen over wildwestpraktijken bij de aankoop van mondkapjes, en het zich toe-eigenen van vaccins al voordat die zijn ontwikkeld.
Wellicht had Mahatma Gandhi gelijk. Toen hem werd gevraagd wat hij vond van de westerse beschaving, antwoordde hij met zijn welbekende glimlach: ‘Dat lijkt mij een goed idee.’
Citaat uit het boek: ‘De Griekse schrijver Thucydides geeft al in 430 voor Christus een beschrijving van de grote epidemie in Athene, waar bijna een derde van de bevolking aan bezweek’
Het mondiale beschavingsproces door Frank Hermans, Uitgeverij Aspekt, 2020; 18,95 euro
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.