'Rijswijkse burgemeester kan beter zelf opstappen'

Burgemeester Ineke van der Wel (62, PvdA)) van Rijswijk wil een derde termijn. De gemeenteraad wil dat ze opstapt. De kwestie ligt nu bij minister Spies. Politicoloog Marcel Boogers van de Universiteit van Tilburg denkt dat die toch partij zal moeten kiezen.

Heeft u dit vaker gezien: een burgemeester die een derde termijn wil en een raad die wil dat zij opstapt?
‘Het is een lastig geval. Een herbenoeming was vroeger altijd een formaliteit, maar sinds daar ook een vertrouwenscommissie over oordeelt, wordt kritischer gekeken. Een geval als dit is vrij uitzonderlijk. Meestal wordt eerder kenbaar gemaakt aan de burgemeester dat deze beter de eer aan zichzelf kan houden. Een eervolle aftocht is natuurlijk de fraaiste oplossing.’

In Nijmegen werd voortijdig bekend dat Sharon Dijksma werd voorgedragen, waarna Hubert Bruls het uiteindelijk werd.
‘Ik ken inderdaad eerdere gevallen in Nijmegen en Amsterdam, maar dat was bij de benoeming van een nieuwe burgemeester. In die vertrouwenscommissie zitten alle fractievoorzitters, maar in de gemeenteraad geldt de macht van het getal. Als je het vertrouwen van de raad niet hebt, dan kun je beter opstappen. Dat heet de Ouwerkerk-doctrine, naar burgemeester Ouwerkerk van Groningen die na de Oosterparkrellen aftrad toen hij merkte dat hij geen vertrouwen meer genoot van de raad. In dit geval heeft de minister het laatste woord. Ze zal rekening houden met de verhoudingen in de gemeenteraad, maar de Commissaris van de Koningin heeft ook een redelijke stem.’

Minister Spies moet het oplossen. Wat denkt u dat ze zal doen?
‘Meestal volgt een minister de lokale gevoelens, maar in dit geval wil ze natuurlijk geen partij worden. Het ziet er niet naar uit dat ze daar onderuit kan. Als de minister een krachtige meerderheid tegen de burgemeester ontwaart, dan zal ze die volgen. Maar nogmaals, dit komt bijna nooit voor. Als er een minderheid of kleine meerderheid is, dan zal de burgemeester blijven zitten.’

Wat betekent dit voor de relatie tussen de raad en de burgemeester?
‘Die is dan totaal verziekt. Dan kun je het de burgemeester niet aandoen om verder te gaan. Het verstandigste is dan om zelf op te stappen.’

Wat is hier de rol van de vertrouwenscommissie? Hadden zij op basis van de meerderheid tegen de burgemeester niet gewoon op zoek moeten gaan naar een nieuwe burgemeester?
‘Ja, maar als ze niet wordt herbenoemd, dan krijg je weer een hele andere procedure met een vacature en een profielschets. De vertrouwenscommissie kan niet zelf beslissen dat de burgemeester niet wordt herbenoemd. Die opdracht hebben ze gekregen van de minister. Die moet dan ook weer opdracht geven tot het zoeken van een nieuwe burgemeester.’

Kennelijk heeft de vertrouwenscommissie positief geadviseerd. Wethouders zijn ook positief. Hoe nu verder?
‘Er gebeurt van alles voor de schermen, maar ook achter de schermen. Hoe uit deze impasse te geraken? Misschien krijgt ze ergens een interessant waarnemend burgemeesterschap. Dat zou een nette manier zijn. Is ze al 62? Ja, dan pleit de leeftijd en de raadsmeerderheid tegen haar. Dan lijkt het me verstandiger dat Spies besluit dat ze ermee ophoudt en dat ze een FPU-regeling krijgt.’

De gemeenteraad is vooral boos, omdat Van der Wel een onderzoek liet instellen naar het lekken van vertrouwelijke gegevens uit de raad (bij de herbenoeming van 2006 werd ook al vertrouwelijke informatie gelekt). De raad was hier niet over geïnformeerd. Een onderzoek is toch standaard?
‘Het is hoe dan ook wel netjes om de raad te informeren. Als het zo hoog is opgespeeld, dan kan ze beter niet worden herbenoemd. Het is niet gebruikelijk om het dan door te zetten.’

Uit de besloten vergadering kwam naar buiten dat ze soms onelegant omgaat met tegendraadse raadsleden en te laat zou komen op bijeenkomsten. Ook werd haar verweten dat ze zich niet verdiepte in de stukken.
‘Je ziet wel vaker dat soort kwalificaties naar buiten komen. Ik ben daar niet zo van onder de indruk.’

U heeft meegeschreven aan een artikel over vallende wethouders. Een verkenning van de vertrekredenen van onvrijwillig teruggetreden bestuurders op lokaal niveau. Zijn dit van die kenmerken?
‘Ik ken haar niet, maar als het zover is gekomen dan kan ze een bord voor haar kop hebben. Of ze schatte in: er is een kleine groep die zich roert, maar ik luister naar de grote groep. Nu is een meerderheid tegen haar. Als je al 12 jaar burgemeester bent, kan het heel lastig zijn om zelfreflectief te zijn. In zo’n positie maakt dat de burgemeester kwetsbaar. Dat zou hier het geval kunnen zijn.’

Is het in dat licht dan niet verstandig om vast te leggen dat een burgemeester niet langer dan twee termijnen blijft zitten?
‘Dat zou niet onverstandig zijn. Burgemeesters zitten ook wel langer en dan gaat het gewoon goed, maar doorstroming kan ook een impuls geven aan de lokale politiek. Dat is soms ook wel nodig. Maar de gekozen burgemeester komt er ook weer aan. De traditie dat een burgemeester zes jaar zit, stamt nog uit de tijd van het lokale districtenstelsel, nog voor het algemeen kiesrecht werd ingevoerd. Raden zaten toen zes jaar. Een keer in de twee jaar werd een derde van de raad vervangen, zodat er na zes jaar een nieuwe raad was. Als er straks een gekozen burgemeester komt, is er zeker iets voor te zeggen dat de burgemeestertermijn gelijkgetrokken wordt met de raadstermijn.’