‘Zorg niet automatisch in goede handen bij gemeenten’

Het besef dat Nederland aan de vooravond staat van de grootste herziening van de verzorgingsstaat ooit dringt onvoldoende door in het politieke en publieke debat. De risico’s die met de overheveling van taken binnen het sociaal domein (langdurige zorg en ondersteuning, jeugdzorg en begeleiding naar werk) naar gemeenten gepaard gaan, worden evenmin voldoende onderkend. De zorg is bij gemeenten niet automatisch in goede handen.

Deze waarschuwing uit directeur Kim Putters van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in zijn essay ‘Rijk geschakeerd: risico’s op weg naar de participatiesamenleving.’ Het essay is dinsdag tijdens de eerste dag van het VNG-jaarcongres gepresenteerd.

Andere rolverdeling

Vanaf 2015 is er geen recht op zorg of passend werk meer en nergens staat beschreven op hoeveel uur hulp burgers kunnen rekenen. Het gaat om een ‘fundamentele omkering in het denken over de rolverdeling tussen burgers en overheid in onze samenleving’, aldus Putters. Het besef dat burgers met dit kabinetsbeleid in eerste instantie zelf aan zet zijn en niet automatisch kunnen terugvallen op hulp of ondersteuning is nog onvoldoende doorgedrongen, stelt de SCP-directeur, terwijl de tijd begint te dringen.

Risico’s

De zorg is bij gemeenten niet automatisch in goede handen, waarschuwt Putters verder. Hij onderscheidt daarbij vijf risico’s. Zo zijn niet alle ambtenaren opgeleid met een mentaliteit van ‘kruip in de huid van de burger’. Daarnaast ontberen ambtenaren kennis over wat sommige mensen aankunnen of nodig hebben, zoals bij inwoners met psychische beperkingen. De beschikbaarheid van mantelzorgers wordt bovendien veel te optimistisch ingecalculeerd. De beperkingen in tijd en in geld vormen een groot risico voor met name de eerste fase van de invulling en uitvoering van de decentralisaties.

Ongerechtvaardigd verschil

Gemeenten moeten zich in het licht van de decentralisaties afvragen wat voor soort overheid ze willen zijn, vindt Putters. Een bevoogdende, waarbij mantelzorg een kwestie van opgelegde vrijwilligheid wordt of houden gemeenten het bij een moreel appel daarop. De lokale politiek moet in dialoog met bewoners normen voor bestaanszekerheid stellen en een meer sturende rol innemen. Verschillen in zorg zijn onontkoombaar, stelt ook Putters. Hij vraagt zich of het rijk nieuwe regels zal stellen als er ongerechtvaardigd verschil gaat ontstaan, of dat het ondersteuning zal bieden.

Democratische legitimatie

Zorgen maakt Putters zich over de democratische legitimatie van regionale samenwerking die in zijn ogen te wensen overlaat. De SCP-directeur stelt dat het vraagstuk van de democratie teveel ontbreekt in de politieke en publieke discussie. In zijn ogen zijn goed toegeruste gemeenteraden – met kennis van zaken – nodig. Colleges moeten tijdiger, betere plannen aan de raad voorleggen, zeker als er regionale afspraken worden gemaakt.