Einde misbruik Wob ‘nog niet in zicht’

Veel gemeenten zeggen last te hebben van ‘oneigenlijk’ gebruik van de Wet openbaarheid bestuur (Wob). De wetsaanpassing maakt volgens deskundigen geen einde aan het misbruik.

Bij een meldpunt van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) kwamen in het najaar van 2013 in twee maanden tijd ongeveer 500 meldingen binnen. Daaronder veel verzoeken die naar meerdere of zelfs alle gemeenten waren gestuurd. Ook waren veel informatieverzoeken ‘verstopt’ in andere correspondentie, zoals sollicitatiebrieven. Ook kregen gemeenten te maken met de truc van bijna identieke Wob-verzoeken. De (kwaadwillende) indiener hoopt dat een van de verzoeken over het hoofd wordt gezien. In dat geval kan de briefschrijver een dwangsom eisen, omdat hij geen antwoord heeft gekregen op een van zijn vragen.

Bestrijding misbruik
De VNG dringt al langer aan op bestrijding van misbruik van de Wob. Volgens de vereniging kunnen misbruikers uit zijn op financieel gewin, zoals een dwangsom of een proceskostenvergoeding. Andere ‘veelschrijvers’ willen de gemeentelijke organisatie frustreren of hebben een ‘obsessief streven naar openbaarheid’, aldus de VNG. ‘Dergelijke verzoeken hebben een volstrekt ander doel dan het verkrijgen van informatie.’ Minister Plasterk (PvdA) van Binnenlandse Zaken erkent het misbruik van de Wob. Afgelopen zomer wees hij al op het bestaan van bedrijfjes die uit zijn op het innen van dwangsommen. Binnenlandse Zaken schat de jaarlijkse kosten  van het misbruik tussen de 8 en 14 miljoen euro. Naast de uitgekeerde dwangsommen gaat het om de tijd die ambtenaren kwijt zijn aan het behandelen van verzoeken. Plasterk stuurde in december een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer, waarin de Wob wordt losgekoppeld van de Wet dwangsom. Bestuursorganen moeten wel tijdig blijven reageren op informatieverzoeken van burgers. Als zij dat niet doen kan de verzoeker naar de rechter stappen.

Wet open overheid
Het voorstel van de minister staat los van de Wet open overheid (Woo), die op termijn de Wob moet gaan vervangen. Uitgangspunt van het initiatiefvoorstel van D66 en GroenLinks is dat informatie door de overheid vaker actief naar buiten moet worden gebracht. De VNG is niet te spreken over de Woo, die zou leiden tot een ‘sterke toename van bureaucratie en kostenstijging voor gemeenten’. Bovendien zou de wet ‘niet uitvoerbaar’ zijn. Onduidelijk is of en wanneer de Woo aangenomen wordt.

Wijziging huidige wet
Om toch het misbruik van de Wob aan te pakken kwam Plasterk met een wijziging van de huidige wet. Over dat voorstel is de VNG wel enthousiast. ‘Gemeenten ondervinden nog altijd iedere dag op grote schaal de negatieve gevolgen van het oneigenlijk gebruik van de Wob.’ Volgens de VNG is het loskoppelen van de Wet dwangsom en de Wob voor gemeenten van ‘groot belang’ om het misbruik aan te pakken. ‘Wob-deskundige’ Roger Vleugels vindt dat de nieuwe Wob ‘amper verbeteringen biedt’. Zo is volgens Vleugels de drempel om naar de rechter te stappen als een bestuursorgaan niet op tijd reageert, te hoog. Wel vindt hij het goed dat de beantwoordingstermijn weer twee keer veertien dagen wordt, zoals ook al tot 2009 het geval was. ‘Van de ruim honderd landen met een Wob was Nederland het traagste, straks lopen we internationaal gezien weer in de pas. Verder horen we wereldwijd op bijna alle criteria bij de achterhoede.’ De Wob-deskundige vindt dat veel overheden veel te laat reageren op informatieverzoeken. ‘Het ministerie van Veiligheid en Justitie is wat dat betreft een veelpleger.’

Geen tsunami
In Nederland wordt in vergelijking met omringende landen relatief weinig ‘ge-Wob’t’, zegt Vleugels. ‘Er is hier zeker geen tsunami van Wob-verzoeken.’ Volgens Vleugels is nooit aangetoond hoe groot het misbruik van de wet precies is, ook niet door het meldpunt van de VNG. ‘Uit meerdere onderzoeken blijkt juist dat het misbruik van de Wob verwaarloosbaar is.’ Zo’n 95 procent van de verzoeken kan binnen tien werkdagen beantwoord worden, meent de Wob-deskundige. Ook zijn veel (oneigenlijke) verzoeken volgens hem eenvoudig af te wijzen. ‘Bij een afwijzing haken de meeste misbruikers af. Als de overheid zijn zaakjes op orde zou hebben, zou er helemaal geen misbruik van de Wob zijn.’

Mazen in de wet
Hoewel de dwangsom lijkt te verdwijnen, betekent dat niet het einde van het misbruik van de Wob, denken deskundigen. ‘Waar wetten zijn, zullen mensen zoeken naar mazen’, zegt de Nijmeegse advocaat Franc Pommer van Hekkelman. Hij staat regelmatig overheden en ‘Wob’ers’ bij. Overheden dienen informatieverzoeken altijd serieus te nemen, vindt Pommer. ‘Bewaar de kalmte, ook als je misbruik vermoedt. Start pas een procedure als het echt niet anders kan.’

Veelschrijvers
Meerdere gemeenten wisten de afgelopen tijd ‘veelschrijvers’ via de rechter een halt toe te roepen. Een man uit Utrecht bestookte de gemeente Leiden met een grote hoeveelheid informatieverzoeken, onder meer over het aantal aangelegde fietspaden en de subsidieregeling voor zonnepanelen. De rechter bepaalde dat de man nog maar twee brieven per maand naar de gemeente mag sturen. Voor elk extra informatieverzoek moet hij 1.000 euro extra betalen. Leiden heeft nog vijf andere civiele zaken lopen tegen ‘Wob-misbruikers’. Als  de gemeente ‘voldoende aanwijzingen’ heeft volgt er een aansprakelijkstelling. ‘In de praktijk blijft het lastig om aan te tonen dat er sprake is van Wob-misbruik. We hebben daarom de afgelopen maanden geen nieuwe aansprakelijkstellingen gedaan’, aldus stadsjurist Eddy Pronk.

Wantrouwen
Bij sommige burgers bestaat wantrouwen ten opzichte van de overheid, merkt advocaat Pommer. Hij was zelf betrokken bij een Wob-verzoek over een tijdelijke ontheffing voor een jongerencentrum in een leegstaande sportkantine in Den Bosch. ‘Omwonenden vreesden voor overlast. Ze geloofden niet dat het om een paar jaar zou gaan en vroegen zich af of er onder tafel geen afspraken waren gemaakt.’ In dit geval adviseerde Pommer dat de overeenkomst tussen de gemeente en het jongerencentrum openbaar moest worden. Tot die conclusie komt de advocaat vaker. ‘Gemeenten zijn van huis uit huiverig om informatie te verstrekken, terwijl ze een actieve informatieplicht hebben. Er moeten zeer goede redenen zijn om een Wob-verzoek te weigeren.’

Lees het hele interview in Binnenlands Bestuur nr. 7 van deze week. (inlog)