Nieuwe bezems voor oud vuil in Vlissingen

Het is donderdag 31 januari, iets over zeven uur in de avond. Over een half uur begint de gemeenteraad onder leiding van interim-burgemeester Wim Dijkstra aan een vergadering die een nieuw tijdperk voor de stad moet inluiden, met een nieuw wethoudersteam, veiligheidshalve geheel van buiten de stad.

 

Buiten is het hondenweer, wind en regen. En als het stormt in Vlissingen, dan stormt het goed. Binnen, achter de enorme glazen kopgevel van het stadhuis, is ook enige beweging waarneembaar. De façade is een architectonisch pronkstuk dat enkele jaren geleden is aangebracht om het hoge gesloten gebouw - in de volksmond heette het de kathedraal - letterlijk transparanter te maken. Op de verdieping halverwege de glasgevel bevindt zich de nieuwe raadszaal 'in de vorm van een zwevend balsahouten schip, als een verwijzing naar het maritieme karakter van Vlissingen', zoals de architecten het formuleren.

 

Hier aan de Westerschelde houden ze wel van maritieme symboliek. Een complex van sportvoorzieningen noemt men er een sportboulevard, een serie onderwijsinstellingen gaat onder de naam kenniswerf de toekomst in. En een zwevend schip, tja, dat zal in ieder geval niet makkelijk zinken. Maar voor Tineke Verhage, een van de twee laatste demissionaire wethouders, is de raad toch al een keer kopje onder gegaan. Tijdens haar afscheidsspeech deze avond hekelt ze het door de raad afgedwongen vertrek van haarzelf en de rest van het college als 'emotioneel handelen op basis van macht en eigenbelang; het heeft uw geloofwaardigheid aangetast'. Er klinken kreten van verontwaardiging vanuit de raadszaal.

 

Rep en roer

 

Eerst wat voorgeschiedenis. In 2004 koopt de gemeente met flinke subsidies van het ministerie van Vrom het terrein van de voormalige marinewerf De Schelde aan om er woningen en winkels te bouwen. Er worden plannen ontwikkeld, en drie jaar later is het zover: in de eerste helft van 2007 zal de gunning voor het eerste deelplan van honderd van de in totaal 1800 woningen plaatsvinden. Op het allerlaatste moment gaat dat niet door. Het college van B en W besluit de gunning uit te stellen omdat het dossier onvolledig zou zijn en daarmee de (financiële) risico's te groot. Op 3 juli krijgen twaalf ambtenaren die daarvoor verantwoordelijk worden gehouden te horen dat ze tijdelijk, maar wel meteen, hun boeltje moeten pakken.

 

Hoewel hun identiteit niet wordt onthuld, lekt snel uit dat het niet de minsten betreft: zelfs afdelingshoofden en de adjunct-gemeentesecretaris. Forensische accountants van het Haarlemse bureau Integis zullen de zaak onderzoeken. Het stadhuis is in rep en roer. Was er sprake van ambtelijke fraude? Nee, werd binnen een paar dagen ontkend. Incompetentie dan, of gebrekkige loyaliteit; hield men stukken achter? Het antwoord blijft tot op heden uit.

 

Deze eerste steen luidt een lawine aan gebeurtenissen in: groeiende fricties in het apparaat en met het college, het opzeggen van vertrouwen in de ambtelijke leiding door de ondernemingsraad en later ook de bonden, en een gemeenteraad die voor een wanhoopsmotie stemt omdat het college ook na maanden niet in staat blijkt de verhoudingen te verbeteren. Als de motie wordt aangenomen maakt op zijn minst een deel van de ambtenarij zichtbaar vreugdesprongen in en rond de raadszaal; de weggestuurde PvdA-wethouder Ellie Walrave zal later spreken over een 'ambtelijke staatsgreep'. Even later stopt ook de burgemeester er mee. Anneke van Dok (PvdA), ex-staatssecretaris voor buitenlandse handel in het eerste kabinet-Kok, is dan halverwege haar tweede ambtstermijn.

 

Speculaties

 

Wat was er nu precies aan de hand? Daarover doen vooral speculaties, geruchten en halve informatie de ronde. En iedereen verwijst naar het steeds opnieuw vertraagde onderzoeksrapport van Integis, waarvan alleen al het uitblijven weer voer is voor nieuwe speculaties. Want waarom moest het tot 12 november duren voordat er een conceptrapport was? En waarom is de fase van wederhoor vervolgens zo opgerekt, tot ver in januari? 'Er zijn steeds meer signalen dat er niet zo heel veel in zal staan', klinkt het nu in de gemeenteraad.

 

Een paar dingen zijn niettemin duidelijk. Het eerste: als er conflicten zijn, dan toch niet over het project Scheldekwartier zelf. Dat is gedurende deze hele affaire eigenlijk geen moment in gevaar geweest. Sterker nog, op 1 november, tijdens dezelfde vergadering waarop de raad de motie van wantrouwen aanneemt en B en W naar huis stuurt, stemt men vóór het vervolg van het project. De motie richtte zich uitsluitend op de diepe vertrouwenscrisis in het stadhuis en het gebrek aan sturing door het college. Dat er na de affaire van 3 juli inderdaad een dreigend exploitatietekort van 42,5 miljoen naar boven was gekomen, ach, daar moest nog maar eens goed naar gekeken worden en desnoods moest het plan maar worden bijgesteld.

 

Het tweede aspect waar weinig onenigheid over bestaat, is de vraag of een stad als Vlissingen met zijn 45.000 inwoners een dergelijk megaproject - de stad breidt zijn centrum uit met een kwart - eigenlijk wel aankan, zeker nu de grond is verworven en de regie geheel bij de gemeente ligt.

 

Gedeputeerde Harry van Waveren (CDA), de man die vanuit het monumentale Zeeuwse provinciehuis te Middelburg het meest betrokken is geweest bij de plannen, 'heeft daar nooit aan getwijfeld. Een stad van die omvang kan dat'. Oud-burgemeester Anneke van Dok evenmin: 'Je kunt het uitbesteden, daar heb ik ook wel ervaring mee. Maar ach, projectontwikkelaars stappen er alleen in als het winstgevend is, en dan kan je het als gemeente ook. Het plan was trouwens zo goed dat het twee jaar geleden voor een Europese award is genomineerd.'

 

VVD-fractievoorzitter Marianne Reinders trekt de vergelijking met Rotterdam en Den Haag: 'Daar hebben ze met projecten als die tramtunnel net zo goed problemen. En je kunt altijd deskundigheid inhuren, dat is hier ook gebeurd.' Alleen bij de oppositie is men een tikje sceptisch. Peter Kruizinga van GroenLinks: 'Ik denk dat de wethouders zich erop verkeken hebben.' Toch stemde ook hij destijds voor aankoop van het terrein door de gemeente.

 

Vertrouwen

 

Nee, de crisis in Vlissingen ging toch hoofdzakelijk om de manier waarop het college van B en W met de ambtenaren omging, de rol van hun directe zetbaas daarin, de gemeentesecretaris annex algemeen directeur Dorthe Schipperheijn, en de rookgordijnen die er vervolgens door de verantwoordelijke wethouders Tineke Verhage (PvdA) en Conny Seijbel (CDA) met een beroep op vertrouwelijkheid werden opgetrokken, ook ten aanzien van de raad. Het beeld van een zelf opgeroepen crisis dus, die vervolgens uitermate knullig werd gemanaged.

 

Gedeputeerde Van Waveren maakt er geen geheim van dat hij grote vraagtekens heeft bij het besluit tot ingrijpen van B en W. Nee, zegt hij, er was geen plicht tot consultatie, de gemeente hoefde GS formeel niet op de hoogte te stellen van de twijfels over de grondexploitatie, maar enig overleg vooraf had hij toch zeer op prijs gesteld. Ook over de te nemen maatregel: 'Nu heeft men het besluit de gunning uit te stellen gecombineerd met een integriteitsonderzoek, en dat impliceert geheimhouding. Daarmee zet je jezelf als gemeentebestuur klem.'

 

Want inderdaad, als de raad vervolgens om opheldering vraagt, wordt dat al te vaak met een beroep op de vereiste vertrouwelijkheid geweigerd. Net zolang tot zelfs een gewaardeerd en loyaal raadslid als Cock Kapaan van de rechts protestantse eenmansfractie RPCU zich hardop afvraagt 'of het college de raad soms niet vertrouwt'.

 

Creatief

 

Blijft de vraag of er nu iets mis was, of is, binnen de Vlissingse ambtelijke organisatie. Lokale politici die al wat langer meedraaien, zoals de nu weggestuurde wethouder Ellie Walrave, inmiddels weer raadslid, schetsen een beeld van een hardwerkend korps dat veel tot stand heeft gebracht maar daarbij niet altijd de precieze bureaucratische regeltjes volgde. Walrave: 'Dit is een stad van doeners, zoals in Rotterdam: niet lullen maar poetsen, die sfeer. Tegenwoordig moet je natuurlijk elk project doorrekenen tot achter de komma.'

 

Oud-burgemeester Van Dok: 'Ik zag dingen die ik elders in de rol van burgemeester of wethouder (Diemen, Velsen, Hoorn, red.) niet gewend was. Dan kreeg je een fantastisch creatief plan voorgeschoteld zonder dat financiële ambtenaren er voldoende bij betrokken waren. En toen ik na de brand in Volendam vroeg naar de achterstand in het uitgeven van gebruiksvergunningen in Vlissingen, was dat echt de verkeerde vraag; die waren er überhaupt niet. Intussen zijn ze er wel.'

 

De huidige PvdA-fractievoorzitter in de raad, Henk de Haas, was tot 2004 wethouder: 'Ik zat in een college waar op een gegeven moment iedereen minimaal dertien jaar in functie was. Als wethouder had je onder je ambtenaren een aantal vertrouwenspersonen, daar deed je zaken mee, die wisten welke kant je op wilde, dus die kregen ruimte. Wij konden op die manier werken, maar ik snap ook wel dat het nu niet meer kan.'

 

Zeker niet, beseft ook De Haas, omdat de stad financieel inderdaad in zwaar weer belandde en er bezuinigd moest worden, ook op het personeel. Wat volgde waren reorganisaties, de stad kwam financieel weer in de plus, het college dat sinds 2006 aan zet was leek de stap naar een moderner en professioneler bestuur te kunnen maken.

 

En toch. Oud-wethouder Verhage: 'Het ontbrak aan duidelijk omschreven verantwoordelijkheden, wie doet wat op het stadhuis. Daarom hebben we gereorganiseerd. Eind 2006 was dat op papier klaar, de nieuwe organisatie was beschreven, de functies ingevuld. Alles verliep rustig, in 2007 zou het worden ingevoerd. En daar is, weet ik nu achteraf, iets mis gelopen. Men ging voor een deel op de oude voet verder. Wat ik ook niet wist was dat er spanningen waren tussen de secretaris/directeur en het managementteam. Eind mei kreeg ik pas de eerste signalen. En intussen kreeg ik de informatie die ik voor de gunningen in het Scheldeproject nodig had, maar niet los, ondanks herhaaldelijk vragen. Toen heeft het voltallige college tot de ingreep van 3 juli besloten. Daar sta ik nog steeds achter. Over hoe het daarna ging ben ik minder tevreden. De interne communicatie was slecht. De verantwoordelijkheid daarvoor lag bij de secretaris/directeur.'

 

Die laatste, Dorthe Schipperheijn, voelt zich niet gerechtigd te reageren. Ze is sinds eind november thuis. Wel benadrukt ze dat het haar opdracht was 'de organisatie te professionaliseren'. En dat ze zeker hoopt terug te keren in haar functie.

 

Voorspelling

 

Ook de ambtenaren die tijdelijk - het werd een ruime week - buiten de deur werden gezet, geven liever geen interviews. Alleen Theo Jacobs, die namens de Abvakabo een aantal van hen bijstond in de bezwarenprocedure, wil het een en ander kwijt. Dat het beeld van een vrijbuiterig ambtenarenkorps niet klopt. Dat hier juist sprake was van een onervaren groep wethouders en een secretaris/directeur die die functie nog nooit bekleed had, dat de reorganisatie vanuit het college niet goed werd geleid zodat de ambtenaren noodgedwongen op hun oude werkwijze moesten terugvallen. 'En ik weet heel zeker dat B en W alle gevraagde informatie over het Scheldekwartier conform de afspraken heeft gekregen.'

 

Als de uitspraak van de bezwarencommissie, die het verweer van de weggestuurde ambtenaren behandelde, enige voorspellende waarde heeft voor het Integis-rapport kan de uitslag daarvan interessant worden. De ambtenaren kregen namelijk gelijk: er was geen aanleiding voor een forensisch onderzoek.