‘Laat woonplicht wethouder aan raad over’

Volgens hoogleraar bestuurskunde Arno Korsten moet de vraag of een wethouder in de gemeente moet wonen waar hij werkt door de raad worden beantwoord. Schijnvertoningen als de jaarlijkse  "gekunstelde" ontheffing hoeven dan niet meer te worden gehouden.

Wethouders moeten in principe wonen waar ze werken. Wethouders van buiten kunnen een jaar ontheffing krijgen. Langer kan, maar dan alleen in bijzondere gevallen. In 2011 hebben ruim 40 wethouders een ontheffing gekregen van hun woonplicht in de gemeente. Volgens u is die jaarlijkse verlenging een schijnvertoning?
‘Ja, de schijnvertoning is dat de wethouder steeds naar de raad moet en dat de argumentatie om nog niet te kunnen verhuizen tot rare, soms ongeloofwaardige constructies leidt. De raad, die dat ook wel weet, moet daar dan iets mee. In Harlingen zat bijvoorbeeld een wethouder die van ver buiten de gemeente kwam. Hij heeft zich teruggetrokken. De raad moest zijn ontheffing verlengen en dan moet je dus een “bijzonder geval” zijn. Maar dit gegeven wordt niet nader uitgelegd in de Gemeentewet. Er is geen jurisprudentie over, dus zie je in de praktijk dat het begrip wordt opgerekt. De wethouder is ieder jaar afhankelijk van de raad en moet eigenlijk nederig vragen of ze die toestemming om nog buiten de gemeente te blijven wonen, willen verlengen. Dat is een ongemakkelijke en gênante situatie. Als er al politiek gedoe is en fracties een nummer gaan maken over dat ontheffingsverzoek ontstaat er aarzeling "of je dat wel moet willen". En als er heibel is, kunnen ze het tegen de wethouder gebruiken. In Harlingen was dat het geval. De wethouder had geen zin meer in een ontheffingsdiscussie en besloot op te stappen.’

U vindt de woonplicht niet meer van deze tijd?
‘Nou, het is een verouderd concept. Het past niet goed meer in deze tijd. Ooit was het verdedigbaar om te eisen dat een wethouder verhuisde, maar tegenwoordig is het een stuk lastiger met een partner met een eigen baan en kinderen op school die niet voor een paar jaar willen verhuizen naar een plek waar ze vermoedelijk toch niet blijven wonen. Mogelijk staat je baan na drie jaar op de tocht en dan is er nog het huidige marktrisico. Je kunt natuurlijk een appartement nemen in de gemeente en als de raad genereus is vergoeden ze de kosten ook nog. Maar in de praktijk zie je veel pogingen om een bijzonderheid "te construeren". Normaal gesproken kun je binnen een jaar wel een optrekje vinden. Maar ja, wil je dat als wethouder van buiten wel, want na enkele jaren keer je misschien niet meer terug als wethouder en zit je met de oorspronkelijke, aangehouden woning en het nieuwe optrekje. Geen wethouder meer en een woning "over". U kunt zich voorstellen dat hier gedraai in de argumentatie ontstaat.'

En de raad heeft dan ook een probleem?
'Ja, de coalitiepartijen hebben een probleem, want als die de wethouder geen toestemming geven, stapt die mogelijk op en moeten ze een nieuwe wethouder zoeken. Wie wil nog voor 1 of 2 jaar wethouder zijn? En vind je een nieuwe, dan is die niet ingewerkt. Zo zit de niet-verhuisde woonplichtige wethouder van buiten en de raad beiden in een lastig parket. Ze worden gevangenen van elkaar.'

Minister Donner wilde de gemeenteraad laten bepalen of ze de wethouder van buiten willen of niet, maar de Kamer vond dat de wethouder moet wonen in de gemeente waar hij werkt.
'De Kamer was streng en behield een regeling die eigenlijk alleen hanteerbaar is als je soepel bent. Blijkbaar vond de Kamer het woonvereiste nog wel van deze tijd. Ik plaats daar kanttekeningen bij. Oorspronkelijk was het een goede eis, want een wethouder moet affiniteit hebben met de gemeente, zaken signaleren en er ook participeren. Maar met een wethouderschap van vier jaar kan het eigenlijk niet meer. De partner zegt: "Ga jij dat maar doen, maar ik ga niet mee." En dan wordt het pendelen meestal geaccepteerd. Het beste is om alles aan de gemeenteraad over te laten. Als je geen wethouders van buiten neemt, is het probleem er helemaal niet.’

Kan de woonplicht voor de burgemeester dan ook wel uit de wet?
‘Nou, dat ligt anders, want die wordt benoemd voor zes jaar met de mogelijkheid tot herbenoeming. De burgemeester gaat ook over openbare orde en veiligheid en is dus minder te missen dan een wethouder. We willen dat de burgemeester er is bij branden, gijzelingen en rellen. Hij moet leiding geven. We willen niet dat de burgemeester van Amsterdam in Assen woont. En een afwezige burgemeester is een last als verantwoording moet worden afgelegd. Maar ook hier kan het door de wensen van de partner gaan knellen. Daar zijn voorbeelden van.'  

Maar ook hier zou de raad erover kunnen beslissen.
'Als de wetgever de woonplicht van wethouders bij de raad legt, volgt ook wel discussie over het woonvereiste van burgemeesters. Je kunt dat ook bij de raad leggen, zodat rare situaties dat je als  burgemeester vijf meter over de gemeentegrens woont niet tot een verhuizing hoeft te leiden. Als de raad daar tenminste mee akkoord is. De wetgever zou in deze situaties meer oog mogen hebben voor maatschappelijke verschillen.'
 

En topambtenaren, moeten die ook in de gemeente wonen waar ze werken?

'Daar is geen verplichting voor, maar er zijn gemeenten waar de ambtelijke top niet in de gemeente woont waar ze werken. Als de wethouders er dan ook niet wonen, waar gaat dat dan heen? Ik denk dat het toch belangrijk is dat je in de gemeente woont. Je moet die voelsprieten hebben, weten wat er speelt. Anders lees je dat toch van papier of zie je het alleen van 9 tot 5. Maar de werkelijkheid dwingt tot oog voor differentiatie. Slechts weinigen maken er een probleem van dat ambtenaren elders wonen. Als dat zo is, moeten we ook maar wat ruimer gaan denken over de woonplicht van wethouders van buiten.'