Prosecco tegen winkel leegstand

Gemeenten geven winkeliers graag de ruimte een drankje te schenken of een fles wijn te verkopen. Tot woede van de SlijtersUnie, die vindt dat ze de Drank- en Horecawet aan hun laars lappen. ‘De SlijtersUnie is van gisteren’, zegt burgemeester Schelberg van Hengelo.

De Eindhovense secretaris en advocaat van de Koninklijke SlijtersUnie Marc Houben is zo langzamerhand stamgast in het Paleis van Justitie in Den Bosch. Niet omdat ‘s lands slijters voortdurend voor de rechter worden gesleept, maar omdat hij gemeenten voor de bestuursrechter daagt. Overigens pas nadat een handhavingsverzoek aan de burgemeester en een eventueel bezwaar bij de bezwarencommissie van de gemeente tot niets hebben geleid. ‘Vorig jaar hebben we precies honderd handhavingsverzoeken naar gemeenten gestuurd. Dit jaar worden het er meer. Over illegale proeverijen, wijnverkoop door boekwinkels, webwinkels of het ontbreken van een leidinggevende in een ‘borrelshop’ van een supermarkt’, aldus Marc Houben.

Vanuit gemeenten wordt nauwelijks gecontroleerd op naleving van de Drank-en Horecawet, constateert de secretaris van de Koninklijke SlijtersUnie. Ze komen pas in actie, of weigeren actie, als de SlijtersUnie met een handhavingsverzoek komt. ‘Het is de vraag of dat de manier moet zijn om te handhaven. Eigenlijk zou de overheid dit zelfstandig moeten doen. Nu is ze voor meldingen afhankelijk van een belangenorganisatie’, aldus Houben. Dat handhaving van de Drank- en Horecawet niet de allerhoogste prioriteit heeft bij gemeenten, mag ook worden afgeleid uit de rapportages die staatssecretaris Van Rijn (Volksgezond, Welzijn en Sport, PvdA) jaarlijks naar de Tweede Kamer stuurt. In mei van dit jaar schreef hij dat 20 procent van ‘s lands gemeenten nog steeds geen alcohol preventie-en handhavingsplannen heeft, terwijl die sinds 1 april 2014 toch wettelijk verplicht zijn. En dan te bedenken ‘dat de kwaliteit van de plannen die er wel zijn in het algemeen matig’ is, aldus Van Rijn. Hij wil van verschillende verantwoordelijke partijen ‘concrete maatregelen zien, voorzien van een tijdspad’. Gemeenten dienen de handhaving aan te scherpen. Want: ‘Wanneer gemeenten nooit boetes uitdelen of andere sancties inzetten tegen verstrekkers, gaat er geen enkele dreiging vanuit.’ (Verkoop van alcohol aan jongeren onder de 18 jaar is sinds 1 januari 2014 strafbaar. Daarvoor gold een leeftijdgrens van 16 jaar.)

Betutteling
Ook op een ander vlak handhaven gemeenten de Drank- en Horecawet niet zo ‘scherp’. Vooral artikel 18, lid 1 (Het is verboden in de uitoefening van een ander bedrijf dan het slijtersbedrijf zwak-alcoholhoudende drank voor gebruik elders dan ter plaatse aan particulieren te verstrekken) moet het ontgelden. Het is volgens gemeentebestuurders een antiek wetsartikel dat de overlevingskansen van een deel van de detailhandel in de weg zit. Zij vinden het daarom prima als winkels in de strijd tegen winkelleegstand en achteruitlopende inkomsten horeca-activiteiten binnenboord halen. Ze vinden daarin VVD Kamerlid Erik Ziengs aan hun zijde, die meent dat het afgelopen moet zijn met de ‘betutteling’ vanuit de Drank- en Horecawet. Je moet volgens Ziengs prosecco in een kledingzaak of schilderijen in een restaurant kunnen kopen.

Gemeenten hopen dat deze combinatie van activiteiten mogelijk wordt binnen de Experimentenwet van PvdA-minister Plasterk van Binnenlandse Zaken (wetten worden tijdelijk opzijgezet) en in de nationale Retailagenda van zijn VVD-collega Kamp van Economische Zaken (zie kader). Vooral de begin dit jaar gelanceerde Retailagenda is bedoeld om winkelgebieden aantrekkelijker te maken, onder andere door het bieden van ruimte aan gemeenten om winkels te combineren met horeca. Volgens minister Kamp moet er worden gekeken naar soepeler regels voor horeca en winkels, ‘waarbij het wel belangrijk is te zorgen voor een verantwoorde verstrekking van alcohol.’ Eén ding weet Marc Houben van de SlijtersUnie zeker: ‘Als een kledingwinkel een spijkerbroek kan verkopen van honderd euro, dan gaan ze niet verantwoord een glas prosecco uitdelen. Leeftijdscontrole is nu al problematisch, maar dan wordt het een farce.’

In twaalf gemeenten start in het kader van de Retailagenda een proef met ‘verlichte regels’, waardoor het volgens de vele ondertekenaars van het actieplan mogelijk zou moeten worden om winkels te combineren met horeca. Die proef komt niet uit de lucht vallen, aldus Marc Houben. ‘Branchevervaging is een trend. Bij boekhandel Waanders in Zwolle kun je eten en wijn kopen voor thuis, Maastricht wil experimenteren met horecawinkels en in Hengelo kon je likeur drinken en kopen in een fabriekje. Terwijl de Drank- en Horecawet echt glashelder is: winkeliers en de dienstensector mogen geen glaasje schenken in hun winkel of alcohol verkopen. Burgemeesters die deze branchevervaging toejuichen, denken niet na over het product en over de gevaren van alcohol.’

Wijnverkoop
En dus schreef de SlijtersUnie de burgemeester van Zwolle in mei een brief met het verzoek om bij boekhandel Waanders te handhaven. Burgemeester Henk Jan Meijer (VVD) heeft de brief gelezen en hij gaat niet handhaven. Burgemeester Meijer: ‘Het detailhandellandschap verandert. De gescheiden concepten verdwijnen. Ik zou daar graag met de SlijtersUnie over willen praten, want Waanders heeft een mooi en vernieuwend winkelconcept neergezet waardoor extra bezoekers naar de Zwolse binnenstad komen. Net als Waanders zou de SlijtersUnie moeten nadenken over uitnodigende winkelconcepten.’ De (historische) Zwolse binnenstad doet het nog redelijk goed, maar op het plein bij Achter de Broeren, waar Waanders is gevestigd in de voormalige Broerenkerk, is veel winkelleegstand. Burgemeester Henk Jan Meijer: ‘Wij hebben de buurt rond Waanders voorgedragen voor de pilot verlichte regels in winkelgebieden. De bedoeling van die pilot is om belemmeringen weg te nemen. Dan zou het wel heel raar zijn om strikt te gaan handhaven bij een boekwinkel die dit gebied nu juist uit het slop zou kunnen trekken. En Waanders is geen slijterij geworden. De wijnverkoop ondersteunt de boekenverkoop.’

Gezondheidsbelang
De SlijtersUnie heeft zich al gemeld bij de bezwarencommissie van de gemeente Zwolle. Als deze ook geen been ziet in een fles Réserve St. Martin Chardonnay bij Waanders, dan stapt Marc Houben namens de slijters naar de bestuursrechter. ‘Ik overweeg zelfs een kort geding, want de gemeente Zwolle zet de trend en als er één schaap over de dam is, dan volgen er zoals we weten meer. Overigens denk ik dat de burgemeester van Zwolle ernaast zit als hij denkt dat wijnverkoop door de boekwinkel straks wel is toegestaan. In de Retailagenda staat letterlijk dat de verlichte regels niet ten koste mogen gaan van het gezondheidsbelang of de openbare orde. Alles dient te gebeuren ‘binnen de wettelijke grenzen’. Dus die soepele regels zijn loze woorden. Je hebt je te houden aan de wet. Juist om die reden gaat de proef in de Lokale Agenda van minister Plasterk met branchevervaging tussen horeca en detailhandel in de G4-steden niet door.’

Gastvrije stad
Wethouder Jack Gerats (vergunningenbeleid, SP) in Maastricht gaf zijn gemeente dit voorjaar toch op voor Plasterks Experimentenwet om horecawinkels mogelijk te kunnen maken. Gerats: ‘Steeds meer winkels in Maastricht benutten ruimte om bijvoorbeeld tijdens een modeshow een pintje te schenken. Er wordt een kopje koffie geserveerd. Restaurants in Maastricht zouden ook graag een fles wijn of olijfolie van de zaak willen verkopen. Bezoekers van Maastricht vinden het leuk om iets mee te nemen als aandenken. Wij staan als stadsbestuur open voor die wensen omdat horeca belangrijk is voor ons als gastvrije stad. Het experiment van minister Plasterk maakt het mogelijk om de Drank- en Horecawet te evalueren en aan te passen aan de huidige tijd.’ Artikel 18 van de Drank- en Horecawet is ook volgens Jack Gerats achterhaald. ‘Het stamt uit het begin van de vorige eeuw toen mensen hun salaris in de kroeg uitbetaald kregen. Om te voorkomen dat arbeiders hun salaris zouden uitgeven aan flessen drank, is die scheidslijn ingevoerd. De tijden dat het geld cash in een verkoopomgeving werd uitbetaald, zijn allang voorbij. Het wordt tijd dat we die wet meer dan honderd jaar later in discussie stellen’, aldus de wethouder in Maastricht.

Jack Gerats heeft nog geen boze brief van de SlijtersUnie mogen ontvangen, de burgemeester van Hengelo dit voorjaar wel. Hij kreeg er vorig jaar trouwens vier en dit jaar al drie. Of hij wilde optreden tegen de Twentse Bierbrouwerij die in een proeflokaal in de Tuindorpstraat Twentsch Kuiernat (30 procent alcohol) verkocht. Geen sprake van. De uitbater had geen slijtersvergunning, maar dat had burgemeester Sander Schelberg (VVD) niet belet om het proeflokaal eind 2013 te openen onder het genot van een Kuiernatje (‘onmeunig koald ‘t lekkerst’). Waarom hij niet wilde handhaven? Schelberg: ‘De bierbrouwer heeft een likeurtje en dat verkoopt hij ook per fles. Tien per jaar. Dat hoort in een concept; het is de toekomst. De drank moet wel onderschikt zijn aan de hoofdactiviteit, maar verder gaat het nergens over.’ Burgemeester Schelberg kreeg een paar maanden geleden het deksel op zijn neus van de bezwarencommissie van de gemeente die geen enkele reden zag om niet te handhaven. ‘Gebruik anders dan ter plaatse’ moest worden gestaakt. Nu mag alleen nog Twentsch Kuiernat in het proeflokaal zelf in de koffie worden gedaan.

Kinnesinne
Burgemeester Schelberg heeft absoluut geen spijt van zijn standpunt en blijft van mening dat de SlijtersUnie een achterhoedegevecht voert in een tijd waarin de winkelformule drastisch verandert. ‘Het probleem is dat de SlijtersUnie in voorbije tijden leeft en niet met moderne ideeën komt. Het enige wat ze doen is navelstaren. Het winkelconcept wordt beleving, en daar hoort een drankje bij. Zoals minister Kamp terecht zegt: “De boekhandel moet ook een fles wijn kunnen verkopen.” Doe je dat niet, dan houd je je winkel niet overeind. Boekwinkels liggen al jaren onder vuur en ondernemen van alles om te overleven. Als ik ze daarbij kan helpen, dan doe ik dat graag. En die piepen niet als de slijter een boek over whisky verkoopt. Maar als de boekwinkel een drankje schenkt, dan is de wereld te klein.’

Dat gemeenten de Drank-en Horecawet ondermijnen door deze mengformules toe te staan, wil er bij Sander Schelberg niet in. ‘Ik zie zo gebeuren dat je in een modewinkel kunt internetten op de iPad, een blaadje leest en een drankje drinkt. Heel goed. Dat is de toekomst. Daar moeten ze wel hun papieren voor halen, maar dat lijkt mij geen probleem. Als de SlijtersUnie vervolgens kan aantonen dat in die winkel wordt geschonken aan minderjarigen, dan heeft de winkel een groot probleem. Maar de winkelier weet heel goed hoe het moet. Die is niet van gisteren. De SlijtersUnie, díe is van gisteren. Ze gebruikt het argument van drankmisbruik door minderjarigen om oorlog te voeren tegen de detailhandel die nieuwe wegen inslaat, maar dat is kinnesinne.’

De retail-agenda
De nationale Retail­agenda van minister Kamp (EZ) is bedoeld om winkeliers de kans te geven in te spelen op de veranderende marktomstandigheden. Met vijftig gemeenten zijn ‘RetailDeals’ afgesloten voor aantrekkelijke winkelgebieden. Daarnaast start het kabinet een experiment met twaalf gemeenten om regels te verminderen. Achtergrond van de Retailagenda is dat consumenten steeds meer geld besteden aan diensten en minder aan goederen, meer online kopen en steeds meer belang hechten aan gebruik in plaats van bezit. De veranderende bestedingspatronen hebben grote invloed op de behoefte aan fysieke winkels, aldus de minister. De veranderingen stellen ook scherpere eisen aan het ondernemerschap van winkeliers. De genoemde veranderingen bieden ook kansen meent Kamp, zoals het combineren van verschillende verkoopkanalen en het introduceren van nieuwe concepten, waarbij horeca, showroom, ontmoetingsplek, cultuur, dienstverlening en winkel worden gecombineerd.