Grote zorgen over complexe IT Omgevingswet

Bureau ICT-toetsing (BIT) maakt zich zorgen over de ontwikkeling van het digitale stelsel van de Omgevingswet en adviseert het huidige programma flink te reduceren omdat het te complex is. Ter illustratie van de complexiteit: er moeten nu naar schatting zo’n 80.000 begrippen worden vastgelegd en in het overzetten van landelijke regelgeving naar het nieuwe systeem gaat naar verwachting zo’n 35 mensjaren werk zitten.

Begroting van honderden miljoenen

Het digitaal stelstel is noodzakelijk voor de nieuwe Omgevingswet. Wetgeving voor ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water wordt gebundeld en verminderd. Met ‘een klik op de kaart’ moeten gebruikers van het digitale stelsel in 2024 alle informatie over regelgeving voor omgevingsactiviteiten op een plek kunnen opvragen. Vergunningen kunnen digitaal aangevraagd worden via vragenlijsten. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft hiervoor een bedrag van 150 miljoen beschikbaar gesteld. Er is tevens 35 miljoen vrijgemaakt voor invoeringsondersteuning en 10 miljoen voor de inrichting van een ‘informatiepunt’ waar gebruikers vragen kunnen stellen. De kosten voor gemeenten, waterschappen en uitvoeringsorganisaties voor het aansluiten van hun systemen op het digitale stelsel gaan naar schatting ongeveer 178 miljoen bedragen.
 

Nieuwe functionaliteiten zorgen voor complexiteit
Bureau BIT heeft de plannen onder de loep genomen en vindt het huidige ontwerp van het digitale stelsel een ‘te grote stap’. Er wordt gevreesd voor de al gemaakte financieringsafspraken, die nu al onder druk staan. In het Bestuursakkoord van de betrokken partijen is afgesproken dat het digitale stelsel in ieder geval het huidige dienstverleningsniveau moet kunnen bieden. De nu uitgewerkte oplossing heeft veel meer functionaliteit dan de huidige dienstverlening en is daardoor ook ingewikkelder dan nodig, zo schrijft het BIT. ‘IT-functionaliteiten zijn zo ingewikkeld ontworpen dat ze tot problemen zullen leiden bij het maken en gebruiken ervan en het is maar de vraag is of ze ooit allemaal gaan werken als bedacht. De toegevoegde waarde van de gekozen oplossing voor bevoegde gezagen en eindgebruikers is daarbij onvoldoende aangetoond.’ Het advies luidt dat het programma voor het digitalse stelsel sterk gereduceerd moet worden. De toegevoegde waarde op de huidige dienstverlening kan vervolgens ‘in kleinere stappen’ worden ontwikkeld.

Gigantische hoeveelheid metadata
IT-functionaliteiten zijn nu zo ingewikkeld ontworpen dat er problemen zullen ontstaan, waarschuwt BIT. Bovendien is het maar de vraag of het ooit allemaal gaat werken. Wet- en regelgeving moet nu bijvoorbeeld veel meer gestructureerd worden met veel meer metadata, om het zoeken naar informatie makkelijker te maken. Ook het bouwen van software die de omgevingsdocumenten bijwerkt na een decentrale wijziging is veel werk. Uiteindelijk is er zowel eenmalig als structureel veel extra werk, met een omvang die niet inzichtelijk is, zo schrijft BIT. ‘Wij schatten, als indicatie, de capaciteit

die nodig is voor het omzetten van alleen de landelijke regelgeving naar de nieuwe standaard op 35 mensjaar, en de omvang van de decentrale regels is aanzienlijk groter.’

80.000 begrippen afspreken

Omdat de vele betrokken partijen andere vaak andere termen gebruiken voor dezelfde zaken, moeten zij hun begripsdefinities vastleggen en aan elkaar relateren zodat de regelgeving begrijpelijk en toegankelijk wordt voor burgers. ‘Dit kan leiden tot een stelselcatalogus met zomaar 80.000 begrippen, vergelijkbaar met de inhoud van een deel van de Dikke Van Dale. Het onderhoud hiervan en de onderlinge afstemming hierover zijn arbeidsintensief en foutgevoelig’, aldus BIT die stelt dat er nu ook al eigen definities worden gebruikt zonder negatieve gevolgen.
 

Aantal vragen aan gebruiker neemt exponentieel toe
BIT stelt verder dat het aantal vragen aan een gebruiker die een aanvraag voor een vergunning doet in het digitale stelsel nu exponentieel toeneemt. ‘Het nieuwe systeem kan op termijn enkele tienduizenden vragenbomen gaan bevatten van vele bevoegde gezagen. De software moet vragenlijsten van verschillende bestuurslagen integreren tot een voor de gebruiker logische lijst. Deze integratie wordt in onze ogen heel moeilijk realiseerbaar en beheersbaar.’ Ook wordt het algoritme dat alleen de voor de gebruiker relevante informatie moet  tonen wordt te ingewikkeld. ‘De informatie is afkomstig uit duizenden omgevingsregels, die daartoe allemaal van metadata voorzien moeten worden.’

Kosten gaan veel hoger uitvallen
BIT vindt behalve dat het digitale stelsel veel te complex lijkt te worden, ook dat de meerwaarde van die complexiteit bij de eindgebruiker niet voldoende is aangetoond. Daarnaast verwacht BIT dat het programma voor digitale stelsel in de huidige vorm  duurder gaat uitvallen dan nu wordt aangenomen. ‘Dat geldt zowel voor de kosten voor het bouwen en invoeren van het centrale IT-stelsel, als voor de structurele uitvoeringskosten.’