Ex-gedeputeerde gewilde bestuurder

Het burgemeesterschap van kleine en middelgrote gemeenten is niet meer de grote uitdaging voor gedeputeerden. Een ongekend aantal van elf gedeputeerden (tegenover zes in de periode 2003-2007) koos voor een vrijwillig vertrek uit het provinciebestuur. Het meest opmerkelijke: er waren in de bijna afgelopen collegeperiode (2007-2011) liefst zeven gedeputeerden die kozen voor een vrijwel evengoed betaalde topfunctie in de non-profitsector. In de vorige Statenperiode maakte geen enkele gedeputeerde een dergelijke overstap, die onder wethouders zelden voorkomt.

Onder de vrijwillige vertrekkers zitten provinciale boegbeelden als Henk Bleker (CDA, Groningen), Marc Calon (PvdA, Groningen), Paul Rüpp (CDA, Noord-Brabant) en Toine Poppelaars (CDA, Zeeland). Bleker, die er 10 jaar als gedeputeerde op had zitten, werd directeur van RTV Noord en heeft - dankzij zijn interim-voorzitterschap van het landelijke CDA - die functie ingeruild voor de post van staatssecretaris van Landbouw op het nieuwe ministerie van CDA-voorman Maxime Verhagen.

Calon, het gezicht van de Groningse PvdA en samen met Bleker in 1999 aangetreden als gedeputeerde, maakte de overstap naar de belangenorganisatie van de woningbouwcorporaties; hij is directeur van Aedes. Het Brabantse CDA-boegbeeld Paul Rüpp vertrok uit het provinciehuis, vlak voordat Wim van de Donk benoemd werd als de nieuwe commissaris van de Koningin, en werd voorzitter van de Raad van Bestuur van Avans.

Het Brabantse college van GS had van alle twaalf provinciebesturen te maken met het grootste vrijwillige verloop. Vier gedeputeerden kozen voor een andere baan in plaats van het voltooien van de bestuursperiode. Behalve Rüpp vertrok ook het gezicht van de PvdA, Annemarie Moons. Zij koos voor een even lucratieve functie: dijkgraaf bij het Waterschap Vallei en Eem. De functie van dijkgraaf wordt ingeschaald op het maximum van schaal 18 van het Bezoldigingsbesluit Burgerlijke Rijksambtenaren 1984. Het betreft een salaris van 8.500 euro bruto.

De gedeputeerde is op basis van het zelfde besluit ingeschaald op het maximum van schaal 17: 7.900 euro bruto. Moons trad als dijkgraaf in de voetsporen van haar voorganger en partijgenoot Lambert Verheijen die in 2005 tussentijds overstapte om dijkgraaf te worden van het Waterschap Aa en Maas. Verheijen is met ingang van 1 januari 2011 herbenoemd. Het waterschap blijkt ook voor het Zeeuwse CDA-kopstuk een uitdaging om na 11 jaar gedeputeerde de provinciale politiek vaarwel te zeggen: hij wordt dijkgraaf van twee Zeeuwse waterschappen die dit jaar moeten fuseren.

In Brabant vertrokken ook twee VVD-gedeputeerden uit het provinciehuis. De bekendste is Onno Hoes, die sinds 2001 gedeputeerde was. Hij werd per 1 november 2010 benoemd tot burgemeester van Maastricht. Zijn liberale collega Cora Steffens-Nieuwenhuizen werd na de Kamerverkiezingen lid van de Tweede Kamer. Zij trad daarmee in de voetsporen van andere, voormalige Brabantse gedeputeerden als Willibrord van Beek en Jan Boelhouwer die vanuit het provinciehuis ook de overstap maakten naar het Binnenhof.

Eerherstel

Hoes is de enige gedeputeerde in de afgelopen 4 jaar die het burgemeesterschap verkoos als nieuwe uitdaging. Dat is een trendbreuk met het verleden toen meer en vaker gedeputeerden de overstap maakten naar het burgemeesterschap. Uit onderzoek van Binnenlands Bestuur in 2007 bleek dat gedeputeerden vooral burgemeester werden in kleinere en middelgrote gemeenten, zoals Bronckhorst, Drimmelen, Ambt-Montfort, Oude IJsselstreek, Hardinxveld-Giessendam en Nunspeet. Slechts bij hoge uitzondering werd een gedeputeerde burgemeester in een grote gemeente. Alexander Sakkers (VVD, Groningen naar Heerlen) en Roel Robbertsen (CDA, Utrecht naar Ede) gingen in het recente verleden Hoes voor met een burgemeestersbenoeming in een grote gemeente.

Het burgemeesterschap blijkt ook  een ideale opstap voor eerherstel voor politiek gesneuvelde gedeputeerden. Met hun bestuurlijke provinciale ervaring leggen ze zeker in kleinere gemeenten voldoende bestuurlijk gewicht in de schaal.

Marian Dekker (PvdA, Utrecht) die ten val kwam in de bestuurscrisis in Utrecht is waarnemend burgemeester geworden in het Noord-Hollandse Zijpe. Cornelis Mooij (VVD, Noord-Holland) die met het voltallige college in Haarlem struikelde over de Landsbanki-affaire is onlangs ‘opgeraapt’ door de Noord- Hollandse VVD-commissaris Johan Remkes. Sinds 1 februari is Mooij waarnemend burgemeester in Waterland. Ton Baas (VVD, Fryslân) krijgt zelfs de ene na de andere burgemeestersklus, hij is waarnemer in Boarnsterhim dat zichzelf moet opheffen nadat hij eerder de rol van waarnemend burgemeester vervulde in Opsterland en Dongeradeel.

De wereld van advies of een mooie topfunctie in de non-profitsector blijkt ook voor de meeste politiek gevallen gedeputeerden uiteindelijk een aantrekkelijker alternatief. Manita Koop (CDA, Zuid-Holland) gaat aan de slag bij Transitium Groep, een adviesbureau dat zich als specialist op de begeleiding van bestuurders en topambtenaren opwerpt. Peter Visser (PvdA, Noord-Holland) krijgt onderdak bij het adviesbureau van de gemeentelijke overheid, BMC. Herman Vrehen (CDA, Limburg), gesneuveld op de Sinterklaasaffaire in zijn woonplaats Echt-Susteren, wordt uiteindelijk benoemd tot directeur van het werkvoorzieningschap Licom in Parkstad, een non-profitorganisatie met 4.800 medewerkers.

Buiten de schijnwerpers van de politiek vinden ook gesneuvelde ex-gedeputeerden als Jan Ploeg (CDA, Fryslân) en Jan de Wilde (PvdA, Utrecht) emplooi. De Wilde wordt directeur van grondexploitatie- en ontwikkelbedrijf Waalsprong bij Nijmegen. Ploeg ging afgelopen jaar, 3 jaar na zijn gedwongen vertrek in het provinciehuis, naar energiebedrijf Nuon. Zijn toen ook gesneuvelde partijgenoot Piet Bijman verdween binnen een jaar naar Rusland. Daar ging Bijman aan de slag voor The Friesian Business Development Company om in samenwerking met de Wageningen Universiteit een kenniscentrum voor veeteelt op te zetten.

Gesneuveld 1997-2007
In de eerste duale Statenperiode 2003- 2007 was Johan Dijks (VVD, Drenthe) de enige gedeputeerde die tussentijds vanwege een politieke vertrouwensbreuk opstapte. Dijks werd verantwoordelijk gehouden voor het financieel debacle bij het Noord-Nederlands Bureau voor Toerisme in 2003 maar treedt pas in 2005 om ‘persoonlijke redenen’ terug.

In de aanloop naar de invoering van het dualisme in 2003, een lid van GS is geen lid meer van Provinciale Staten, kenmerkt de provinciale politiek zich door stabiliteit waar de drie bestuurderspartijen CDA, PvdA en VVD de zaken regelen. Slechts bij hoge uitzondering ontstaat er rumoer.

In Zuid-Holland kost de Ceteco-beleggingsaffaire in 1999 drie gedeputeerden, PvdA’ers Arie de Jong, Jaap Wolf, CDA’er Jan Heijkoop en de commissaris Joan Leemhuis-Stout (VVD) de kop. Wolf is daarna 10 jaar lang waarnemend burgemeester in Zevenhuizen-Moerkapelle, Bleiswijk en Rozenburg.

Ook Heijkoop wordt door de nieuwe commissaris, VVD’er Jan Franssen, ingezet als waarnemend burgemeester in Cromstrijen, en sinds 2007 in Oostflakkee.

Leemhuis-Stout vervult bestuursfuncties in de zorg en sociale werkgelegenheid. Eerherstel komt er in 2004 met de opdracht van VVD-minister Remkes om de politieorganisatie te evalueren. In 2009 mag Leemhuis-Stout op verzoek van het Zuid-Hollandse college van GS een rapport uitbrengen over de wenselijkheid van herindeling in de Krimpenerwaard.

In Gelderland moet Wim Scheerder (PvdA) het veld in 2001 ruimen nadat hij tegen de in het college gemaakte afspraken zijn handtekening had gezet onder enkele borgstellingen. Scheerder wist dat onder de brieven de vervalste handtekening stond van de Gelderse commissaris Jan Kamminga. De in deze ‘Geldergate’ ook onder vuur liggende VVD’ers Kamminga en gedeputeerde Hans Boxem blijven zitten.

Kamminga neemt in 2005 alsnog de benen; hij verkiest een topfunctie bij werkgeversorganisatie FME. Kamminga krijgt in 2008 een motie van treurnis van de Gelderse Staten aan de broek omdat de rechter heeft vastgesteld dat Kamminga ten onrechte Scheerder tot aftreden heeft gedwongen. Kamminga’s bewering dat anders de minister persoonlijk zou ingrepen, blijkt onwaar.

Politiek gesneuveld 2007-2011
De provinciale politiek was de afgelopen 4 jaar ongekend roerig. In Noord-Holland kwam het voltallige college ten val in de Landsbanki-affaire. In Utrecht struikelde de coalitie van de drie bestuurderspartijen na meer dan 30 jaar samenwerking over de uitbreidingsplannen voor woningbouw van de stad Utrecht in Rijnenburg. De lijst van gesneuvelde provinciale bestuurders:

• Groningen - Ineke Mulder (PvdA) vertrekt wegens financiële tekorten op de jeugdzorg. Opvolger: Pim de Bruijne.
• Friesland - Drie demissionaire gedeputeerden Jan Ploeg (CDA), Piet Bijman (CDA) en Ton Baas (VVD) stappen op als de nieuwe Provinciale Staten een motie van treurnis wil gaan indienen vanwege onregelmatigheden bij de tijdelijke huisvesting van de provincieambtenaren. Het is een unieke gebeurtenis in de Friese provinciale politiek: nooit eerder zijn er gedeputeerde(n) voortijdig vertrokken. Een dag later wordt de nieuwe coalitie bekend, waarin het CDA wel en de VVD niet terugkeert. Voor de opgestapte CDA-gedeputeerden is geen plek in het nieuwe college van GS.
• Utrecht - De coalitie komt ten val nadat PvdA en VVD het vertrouwen opzeggen in coalitiepartner CDA in het conflict over woningbouw in de Utrechtse polder Rijnenburg. Het CDA blijft desondanks op het pluche, samen met de VVD. De PvdA wordt ingeruild voor de ChristenUnie. Jan Ekkers (VVD), Joop Binnenkamp (VVD), Anneke Raven (CDA) en Bart Krol (CDA) volgen daardoor zichzelf op. Marian Dekker (PvdA) en Jan de Wilde (PvdA) worden opgevolgd door Marjan Haak- Griffioen (ChristenUnie) en Wouter de Jong (ChristenUnie).
• Noord-Holland - Een kritisch Statenrapport over het risicovol wegzetten van spaargelden op IJsland tegen hoge rentetarieven leidt tot het opstappen van alle gedeputeerden. Als de stofwolken zijn opgetrokken, blijken de eerst verantwoordelijke gedeputeerde van Financiën Ton Hooijmaijers (VVD) en Cornelis Mooij (VVD) definitief weg te zijn. Ook Peter Visser (PvdA) verdwijnt van het toneel. Zij worden opgevolgd door de VVD’ers Elisabeth Post en Laila Driessen-Jansen en PvdA’er Rob Meerhof. De overige gedeputeerden Jaap Bond (CDA), Rinske Kruisinga (CDA), Sascha Baggerman (PvdA) en Bart Heller (GroenLinks) krijgen het vertrouwen van de Staten om zichzelf op te volgen. Uiteindelijk vertrekt vanwege de affaire en voortdurende ophef over zijn declaraties ook commissaris van de Koningin Harry Borghouts van het toneel.
• Zuid-Holland - Manita Koop (CDA) stapt onder politieke druk op, omdat de provinciale CDAtop vindt dat Koop niet goed presteert. Opvolger: Govert Veldhuijzen (CDA) die door de tijdelijke gezondheidsproblemen van CDA-gedeputeerde Asje van Dijk al aan de rol van gedeputeerde heeft geroken.
• Limburg - Herman Vrehen (CDA) houdt de eer aan zichzelf nadat bekend wordt dat zijn woning is verkocht met behulp van een bevriende projectontwikkelaar. De kwestie komt aan het licht nadat in Vrehens woonplaats Echt-Susteren de Sinterklaasaffaire zich heeft geopenbaard: subsidies worden doorgesluisd aan bevriende verenigingen. Opvolger: Kamerlid Jan Hessels (CDA).

Vrijwillig vertrokken in 2008 en 2008
Een recordaantal van elf gedeputeerden, aangetreden na de Statenverkiezingen van 2007, heeft ervoor gekozen om hun bestuursperiode van 4 jaar in het provinciehuis niet te voltooien. Zij kozen met hun bestuurlijke ervaring, kennis en netwerk vrijwillig voor een nieuwe uitdaging.

Albert Moens (GroenLinks, Noord- Holland, 2008): eigen advies bedrijf voor duur zame energie.
Henk Bleker (CDA, Groningen, 2009): via functie als directeur RTV Groningen nu in het kabinet.
Annemarie Moons (PvdA, Noord- Brabant, 2009): dijkgraaf Waterschap Vallei en Eem.
Marc Calon (PvdA, Groningen, 2009): voorzitter koepelorganisatie woningcorporaties Aedes.

Paul Rüpp (CDA, Noord-Brabant, 2009): voorzitter raad van bestuur Avans Hogescholen
Harry Dijksma (VVD, Flevoland): eigen bestuurlijke adviespraktijk
Toine Poppelaars (CDA, Zeeland): dijkgraaf Waterschappen Zeeuws Vlaanderen en Zeeuwse Eilanden.
John Bos (PvdA, Flevoland): directeur sportstad Heerenveen en voorzitter Raad van Toezicht gehandicaptenorganisatie Abrona.
Cora Steffens-Nieuwenhuizen (VVD, Noord- Brabant): Tweede Kamerlid VVD.
Rob Bats (VVD, Drenthe): directeur van het Kabinet van de Gouverneur van Sint Maarten.
Onno Hoes (VVD, Noord- Brabant): burgemeester Maastricht.