Doener achter de schermen

Eind januari was Roel Robbertsen op werkbezoek in zijn geboortedorp Renswoude. Hij prees het nieuwe onderkomen van harmonie Ons Genoegen en liet zich bijpraten over het bezoekerscentrum voor de Grebbelinie en de Gelderse Vallei. ‘Ik hoop dat u als commissaris nog veel bezoeken aan Renswoude zult afl eggen’, zei burgemeester Hugo Schorer bij het afscheid. ‘U snapt wel wat ik bedoel’, voegde hij daar veelbetekenend aan toe, doelend op de weerzin van de Renswoudenaren om hun zelfstandigheid te verliezen en ingelijfd te worden bij Woudenberg en Scherpenzeel. Robbertsen reageerde stijfjes. ‘U weet dat ik daar niet over ga. Dat beslist de minister.’ Het is The American Dream op de Utrechtse Heuvelrug. Roel Robbertsen, voormalig varkensboer en gemeenteraadslid in het kleinste dorp van de provincie, schopt het tot commissaris van de koningin in diezelfde provincie. ‘Roel is een doorzetter met een enorme dadendrang’, zegt Rob Spiegelenberg, directeur van sociale werkvoorziening Permar.

‘Hij heeft zijn carrière zelf gemaakt, zonder de netwerken en de bekendheid die veel andere commissarissen wel hebben’, zegt Roel Kremers, CDA-wethouder in Ede. ‘Hij heeft een groot arbeidsethos. “Zes dagen zult gij arbeiden en de zevende dag rusten”, zo is hij opgevoed en dat straalt hij nog steeds uit.’

In Renswoude vonden ze Robbertsens benoeming tot ccommissaris van de koningin overigens helemaal niet zo verrassend. ‘Vroeger zeiden we, die Roel, die wordt nog eens minister van Landbouw’, zegt voormalig VVD wethouder Evert Blaauwendraat. Hij kan zich het moment waarop Robbertsen politiek actief werd, nog goed herinneren. Robbertsen, die zich na het vroege overlijden van zowel zijn broer als zijn vader, op jeugdige leeftijd genoodzaakt zag zijn vaders varkenshouderij over te nemen, zag in 1977 niets in de plannen voor een beschermd dorpsgezicht. ‘Hij begreep dat hij daardoor zijn boerderij niet meer kon uitbreiden en dat hij dat alleen via de politiek kon veranderen.’

Eenmaal in de gemeenteraad viel Robbertsen op. Al na een jaar was hij wethouder. ‘Hij hoefde nooit ergens lang over na te denken. Hij wist altijd precies hoe het moest en daar kon hij anderen van overtuigen’, zegt Blaauwendraat.

‘Roel is altijd duidelijk. Hij is ergens voor of tegen. Daar hield hij dan een stevig verhaal over’, zegt SGP-wethouder Dirk Vlastuin. ‘Toen Roel wethouder was, zat ik in de raad. Dan zei hij: We gaan het zo doen. Dat kon toen nog. Het monisme paste hem wel.’

Maar echt groot waren de politieke verschillen in Renswoude nu ook weer niet. ‘We zijn een plattelandsgemeente. Het college is hier altijd goed geweest voor de boeren en er was weinig oppositie’, zegt Geert van Raaij, die vroeger in de raad zat voor Gemeentebelangen en later overstapte naar het CDA. ‘Roel was zelf boer, dus hij snapte wat de boeren wilden.’

Jarenlang combineerde Robbertsen zijn varkenshouderij met zijn politieke loopbaan. Als hij ’s ochtends vroeg op het raadhuis verscheen, had hij er al een halve werkdag opzitten en varkens naar de slachterij gereden. ‘Hij was een heel goede varkenshandelaar’, zegt oud- VVD-wethouder Wim Veenendaal. ‘Dat kon je wel aan hem overlaten. Je moest hem niet in de maling nemen, dat pikte hij echt niet.’

Belangenverstrengeling

Ondertussen is Robbertsen bezig met een klassieke carriére. Van raadslid naar wethouder, van provinciale statenlid naar gedeputeerde. Al die functies pakt hij op dezelfde manier aan, met dossierkennis, daadkracht en grote inzet.

Als gedeputeerde is hij betrokken bij de problematiek van de landelijke gebieden in de Gelderse Vallei en maakt hij zich sterk voor de ruimte-voor-ruimteregeling. Utrecht vult die regeling veel royaler in dan andere provincies. Boeren krijgen ruim de mogelijkheid om op hun grond huizen te bouwen en die te verkopen. Vervolgens opteert Robbertsen zelf voor de regeling. Door maar liefst 4 duizend vierkante meter stallen te slopen en drie villa’s te bouwen, wil hij er maximaal gebruik van maken. Dat leidt tot discussies over belangenverstrengeling. Onder druk van VROM wordt de aanvraag afgekeurd. De zaak bloedt dood als blijkt dat Robbertsen naar de letter van de wet niets te verwijten valt.

In diezelfde periode komt in Ede de burgemeestersfunctie vacant. Robbertsen solliciteert. Els Boers, destijds fractievoorzitter van GroenLinks, zegt: ‘Ik heb me in die kwestie verdiept. Het was op het randje, maar ik kon er vrede mee hebben.’

‘Hij was nummer 1 op onze voordracht’, zegt Kremers, destijds voorzitter van de vertrouwenscommissie. Wat de doorslag gaf was dat de Edenaren een burgemeester zochten die niet alleen oog had voor de 80 duizend mensen in Ede, maar ook voor de 40 duizend inwoners van de dorpen. Robbertsen, agrariër en zelf afkomstig uit een dorp op slechts 10 kilometer afstand, voldeed met gemak aan dat criterium. Spiegelenberg, destijds PvdA-wethouder: ‘Je zag hoe hij zich thuisvoelde op inspraakavonden in plaatsen als Otterlo en Wekerom.’ Zowel Spiegelenberg als Kremers roemen de daadkracht van Robbertsen, vooral op economisch gebied.Kremers: ‘Hij heeft zich hard gemaakt om de veiling Plantion hier te krijgen.’ ‘De ontwikkeling van het kazerneterrein, waar nu woningen en kantoren komen, is voor een groot deel aan hem te danken’, zegt Spiegelenberg. Na 5 jaar houdt Robbertsen het voor gezien. De eerste procedure voor een nieuwe commissaris in Utrecht leverde geen geschikte kandidaat op. Robbertsen solliciteert en wordt in de tweede procedure benoemd.

Net als in Ede, waar Robbertsen veel aandacht had voor de dorpen, zet hij zich als commissaris in voor stevige regionale samenwerking. ‘Zijn betrokkenheid bij de gemeenten is groot’, zegt D66-fractievoorzitter en vicevoorzitter van de Staten Ralph de Vries. ‘De provincie wordt gezien als ivoren toren, maar door twee keer per maand in een gemeente op werkbezoek te gaan, verkleint hij de afstand.’

Robbertsen maakt deel uit van de regionale triple helix, het overleg tussen lagere overheden, bedrijfsleven en kennisinstituten. ‘Hij is daarin een stuwende factor’, zegt Yvonne van Rooy, voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Utrecht.

Ook internationaal wordt er fl ink gelobbyd, aldus Van Rooy. ‘We hebben scienceparken bezocht in Hongkong en Zuid-China. Dat heeft onze samenwerking versterkt en ertoe bijgedragen dat Danone het Europese researchcentrum voor medische voeding in Utrecht vestigt. En onze reis naar India heeft waarschijnlijk de vestiging van een onderzoeksinstituut op het gebied van duurzaamheid tot gevolg. Robbertsen leidt die delegaties op zo’n manier dat de belangen van alle partijen aan bod komen. Hij is echt de leider. Ongemerkt stuurt hij stevig.’ Bas Nugteren, fractievoorzitter van GroenLinks, zegt: ‘Op gemeentelijk en op internationaal niveau doet hij het goed, zeker economisch. Op Haags niveau minder, maar voor mij is het de vraag of dat zo belangrijk is.’

Toch hebben de leden van de Provinciale Staten aangegeven dat Utrecht in Den Haag onvoldoende zichtbaar is. ‘Bij Roels benoeming heb ik mijn twijfels geuit’, zegt De Vries. ‘Hij had alle kwaliteiten, maar geen landelijk profi el. Je wilt toch iemand die deuren kan openen in Den Haag. Utrecht wordt bijvoorbeeld niet genoemd bij de economische kerngebieden.’

Vergaderingen onder Robbertsen duren geen minuut te lang. Kremers: ‘Hij laat iedereen zijn zegje doen, vat samen en zegt: Zo doen we het.’ In de provincie gaat dat op dezelfde manier. ‘Hij doet dat uitstekend. Zakelijk en afstandelijk’, zegt Nugteren. Die afstandelijkheid betekent echter niet dat Robbertsen zich niet met de inhoud bemoeit. ‘Hij heeft een heel goede dossierkennis. Alle namen en feiten onthoudt hij en hij weet wat hij wil’, zegt Marjan Haak, gedeputeerde voor de Christen-Unie, ‘Als voorzitter van GS en PS houdt hij zich meer bezig met de processen dan met de inhoud.’

Volgens De Vries kan Robbertsen moeilijk loslaten. Hij vertelt dat schriftelijke vragen van Statenleden vaak niet op tijd beantwoord worden. ‘Dat komt doordat letterlijk alles vooraf in het college afgetikt moet worden.’ ‘Hij heeft een sterke neiging tot controleren. Dat heeft te maken met de manier waarop hij zijn verantwoordelijkheid invult. Hij maakt het zichzelf niet makkelijk’, zegt Nugteren. Spiegelenberg herkent dat: ‘Roel gaf de wethouders ruimte, maar als we die ruimte niet pakten aarzelde hij niet om zelf in te grijpen. Als je iets liet versloffen, zat hij direct bij je. Ik vond dat niet storend, want het kwam voort uit een sterke betrokkenheid.’

Onvoldoende dualisme

Uit een bestuurskrachtmeting vorig jaar bleek dat het dualisme in Utrecht onvoldoende van de grond komt. Er is inmiddels een plan om dat op te pakken, maar ook voor Robbertsen, die als bestuurder bijna een kwart eeuw met het monisme te maken had, blijkt het niet eenvoudig het dualisme te omarmen.

‘In Ede heb ik hem meer ervaren als voorzitter van het college dan als voorzitter van de raad. Hij had er moeite mee als raadsleden op details wilden ingaan’, zegt Kremers. ‘We hebben als Staten zelf een traject ingezet, maar Robbertsen zou in het college de rol van PS meer moeten benadrukken. Ook de informatievoorziening naar Provinciale Staten zou beter kunnen’, vindt Nugteren. De Vries: ‘Hij is heel sterk de voorzitter van GS, niet van PS. Dat is geregeld tegen hem gezegd. Hij kan soms een beetje kribbig reageren als er in de Staten dingen gevraagd worden die hij niet relevant vindt.’ Nugteren: ‘Misschien ligt zijn loyaliteit meer bij GS omdat hij zelf gedeputeerde was.’

De bestuurlijke crisis in de zomer van 2008 had deels te maken met een slecht ontwikkeld dualisme. De fracties van CDA, VVD en PvdA zeiden beurtelings het vertrouwen in elkaar op. Robbertsen hield zich wekenlang op de vlakte. ‘Toen pas riep hij ons bij elkaar. Dat deed hij goed, maar het was te laat’, zegt Nugteren. De PvdA-gedeputeerden moesten het veld ruimen. Sindsdien bestaat het college uit CDA, VVD en CU. Haak: ‘Dat heeft littekens nagelaten. Robbertsen zet sterk in op samenwerking en op opereren in gezamenlijkheid.’

Ondertussen voelt Robbertsen zich als een vis in het water in de provincie die hij op zijn duimpje kent. Hij liet een huis bouwen in Veenendaal, dat zo ongeveer aan Renswoude grenst. In dezelfde straat waar ook het Christelijk Lyceum staat, dat hij als scholier bezocht. ‘Hij en zijn vrouw zijn verknocht aan deze omgeving’, zegt oud-wethouder Veenendaal. ‘Ik weet nog dat we het ooit hadden over een burgemeestersvacature in Amersfoort. Hij zei: dat is veel te ver weg.’

Robbertsen weet precies wat er in Utrecht speelt en hij geniet ervan om daar zijn stempel op te drukken. Aan de protocollaire kant van zijn functie is hij inmiddels ook gewend. Dan wordt hij bijna altijd vergezeld door zijn vrouw, die de representatieve kant van haar mans baan heerlijk vindt.

Bij die officiële bijeenkomsten houdt hij vlakke toespraakjes, waarin hij steevast alle betrokkenen prijst en op het belang van samenwerking wijst. ‘Het is geen visionair’, zegt Nugteren. ‘Hij voelt zich thuis bij praktische en concrete onderwerpen. Hij is een echte doener’, zegt Vlastuin. De Vries: ‘Over het algemeen is mijn beeld positief. Je weet wat je aan hem hebt. Dan kun je niet echt op vernieuwing rekenen, maar je komt ook niet voor verrassingen te staan.’  

CV ROEL ROBBERTSEN
Roel Robbertsen (Renswoude, 1948) haalde het diploma HBS-a aan het Christelijk Lyceum in Veenendaal. Hij nam het familiebedrijf, een varkenshouderij over. In 1978 werd hij voor het CDA (destijds CHU) gemeenteraadslid in Renswoude. Een jaar later werd hij wethouder. In 1991 trad hij toe tot de Provinciale Staten van Utrecht, in 1995 werd hij gedeputeerde. In 2002 werd hij burgemeester van Ede. Sinds 2007 is Robbertsen commissaris van de koningin in Utrecht.

PROFIELEN

STILLE DIPLOMAAT > Groningen

Max van den Berg, 64 jaar, benoemd op 1 september 2007. Was: wethouder Groningen, Europarlementariër. PvdA.

Door zijn rebelse wethouderschap in Groningen in de roerige jaren 70 en zijn eigenwijze voorzitterschap van de PvdA heeft Max van den Berg voor eeuwig het predicaat van Raspoetin verworven. Wie Van den Berg nu ergens binnen ziet komen, valt zijn schuifelende tred en zijn beminnelijke, zuinige glimlach op. Van den Berg gaat eerder op in de massa, dan dat hij het middelpunt is. In Groningen overheerst tevredenheid over de stille diplomaat. ‘De privatisering van de Eemshaven is een voorbeeld. Eemsmond en Delfzijl wilden dat lange tijd niet en ineens blijken er dan toch openingen gecreëerd. Dat doet Van den Berg’, zegt Piet de Vey Mestdagh, fractievoorzitter van oppositiepartij D66.

Groningen had met Hans Alders een nadrukkelijk aanwezige commissaris. ‘De focus lag bij Hans Alders erg op Hans Alders. Max van den Berg is nauwelijks in beeld, maar hij doet qua eff ectiviteit waarschijnlijk niet voor Alders onder’, aldus de D66-lijsttrekker. Leuk aan de commissaris, vindt De Vey, is diens bescheidenheid. ‘Toen Van den Berg aantrad, zei hij: Ik heb geen twee secretaresses nodig, ik heb genoeg aan een. Hetzelfde gold voor het aantal voorlichters. Een bestuurder die niet alleen met de mond belijdt dat het minder kan, maar ook zelf zuinig is, dat heeft effect op anderen.’

Niet alles wat Van den Berg moest doen, is goed gegaan. ‘De doortrekking van de Zuiderzeelijn naar het noorden is niet gelukt.’ Bovendien is er een conflict tussen de stad en de provincie nadat het provinciebestuur een streep zette door de bouw van een cultuurcentrum in de stad. ‘Het is zijn taak dat de bestuurlijke verhoudingen tussen stad en provincie goed zijn en dat is dus niet gelukt’, aldus De Vey Mestdagh.

ONDERNEMENDE FRIES  > Fryslân

John Jorritsma, 54 jaar, benoemd op 16 mei 2008. Was: gemeentesecretaris Loenen en Sint-Oedenrode, burgemeester Cranendonck. VVD.

Wie John Jorritsma als Friese commissaris treft, denkt aan mastodontische liberale voorgangers als Hans Wiegel, Loek Hermans en Ed Nijpels. Met Jorritsma kun je op een congres van de VNG zoals afgelopen zomer in de straten van Leeuwarden, een gesprek voeren zonder dat de commissaris elke minuut wordt aangeklampt.

In Fryslân hebben ze er geen last van dat hun commissaris geen bekende Nederlandse politicus is. De kracht van Jorritsma zit niet in wat hij zegt, maar wat hij doet. ‘Wiegel en Nijpels waren uithangborden’, zegt Johannes Kramer, fractievoorzitter en lijsttrekker van de Fryske Nationale Partij (FNP). ‘Jorritsma is achter de schermen actief. De manier waarop hij vorige maand op een Friese avond in Den Haag onze provincie onder de aandacht kon brengen, is zeker zo effectief.’

De ondernemer in Jorritsma - die voor zijn terugkeer naar Friesland werkte bij de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij - heeft het wel eens lastig in de politieke arena van de Staten. ‘Hij wil sneller dan het in het politieke proces soms gaat. Hij is meer manager dan bestuurder. Nijpels kon genieten van het politieke debat. Jorritsma heeft dat minder’, zegt Kramer.

Voor de FNP is Jorritsma op de goede weg, zeker nu hij probeert ‘echt’ Fries te spreken. Jorritsma is in Bolsward geboren en leerde daar het zogeheten stads- Fries. ‘Van een Friese commissaris vragen we ook dat hij in het Fries spreekt. Hij doet zijn best, maar er mag best een tandje bij’, aldus Kramer. 

DRENT MET ’N MENING > Drenthe

Jacques Tichelaar, 58 jaar, benoemd op 1 mei 2009. Was Tweede Kamerlid. PvdA.

Jacques Tichelaar was de soms luidruchtige, expressieve PvdA-fractievoorzitter die Wouter Bos secondeerde. Hij gebruikt zijn politieke netwerk net als zijn voorganger Relus ter Beek achter de schermen ten gunste van de gekozen Drentse bestuurders. Voor de buitenwereld lijkt Tichelaar zich in het rustige Drenthe te hebben opgesloten. In Drenthe zelf denken ze daar anders over.

‘Wij wilden iemand die het lef heeft om ook zijn eigen mening te geven’, zegt PvdA-fractievoorzitter Eddy Veenstra. ‘Zo heeft hij een keer gezegd dat Nederland niet moet weglopen voor de problematiek van het CO2- en kernafval. Wij waren het daar niet mee eens, maar hij zette ons wel aan het denken.’ Soms blijkt dat de rondborstige commissaris zijn vakbondsverleden, waarin hij gewend was de trom te roeren, nog niet helemaal kwijt is. ‘Iedereen zingt zoals hij gebekt is. Je merkt soms wat zijn achtergrond is, en dus valt hij soms een beetje uit zijn rol. Hij is geen visstick in een doosje, maar durft tegen de stroom in te zwemmen. Maar wij kunnen tegen een stootje.’

GASTVRIJ > Overijssel

Ank Bijleveld-Schouten, 48 jaar, benoemd op 1 januari 2011, Was: raadslid Enschede, Tweede Kamerlid, burgemeester Hof van Twente, staatssecretaris Binnenlandse Zaken. CDA.

Goedlachs en vriendelijk is Ank Bijleveld eigenlijk altijd. Zij is de verpersoonli jking van de Overijsselse gastvrijheid. Haar geringe lengte wordt niet gecompenseerd met luidruchtige borstklopperij, zoals ze evenmin tamboereert op haar Haagse bestuurlijke ervaring. Commissaris van de koningin in haar eigen provincie, dat was haar droom. Die afkomst is een voordeel, klinkt het in Overijssel. ‘Ze voelt situaties goed aan omdat ze de provincie kent, maar bij haar voorganger, commissaris Jansen was dat niet anders’, zegt CDA-fractievoorzitter Martin Reesink.

De gekwelde christendemocraten, die bij de Kamerverkiezingen van vorig jaar in Overijssel als enige provincie de grootste partij werden, waren blij dat hun prominente partijgenoot het startsein voor de verkiezingscampagne kon geven. ‘Dat is belangrijk om de inwoners van Overijssel duidelijk te maken dat ze hun stem moeten uitbrengen.’ Kritiekpunten vallen er nog niet te noteren in de wittebroodsweken van Bijleveld. ‘Ze zit er nog maar kort, ruim een maand, maar haar start is veelbelovend. Wij voelen ons heel comfortabel met haar’, aldus Reesink.

NIJVERE COMMUNICATOR  > Gelderland

Clemens Cornielje, 52 jaar, benoemd op 31 augustus 2005. Was Tweede Kamerlid. VVD.

Weinigen gaven vorige zomer een cent voor het leven van Clemens Cornielje. Zijn gevecht tegen een ongeneeslijke ziekte leek verloren, maar wonderbaarlijk genoeg herstelde hij.

Met Prinsjesdag was Cornielje terug in het Haagse circuit om te netwerken, vriendelijke en beleefd als altijd. Vlak voor kerst maakte hij bekend voor een nieuwe periode benoemd te willen worden. In Gelderland wordt Cornielje vooral geprezen omdat hij - niet verwonderlijk als voormalig Kamerlid - gevoel heeft voor de wensen van de provinciale volksvertegenwoordiging. ‘Jan Kamminga was meer een GS-man’, zegt VVD-fractieleider Jan Markink. Zelfs met het kritische deel van de Staten zoekt Cornielje het gesprek. ‘Hij probeert alles bespreekbaar te maken, als het nodig is doet hij dat met degenen die kritiek hebben zelfs in één-op-ééngesprekken.’

Cornielje is vooral een nijvere commissaris. Zeker nadat hij pas hersteld was, was het hem aan te zien dat hij het fysiek zwaar had. Cornielje wilde niet versagen. ‘Hij is toegankelijk voor iedereen. Bij werkbezoeken neemt hij altijd een paar uur de tijd om ook met inwoners en organisaties te praten.’

GEZICHT IN DE POLDER  > Flevoland 

Leen Verbeek, 56 jaar, benoemd op 1 november 2008. Was: wethouder Houten, burgemeester Purmerend. PvdA.

Leen Verbeek was te veel bestuurder om het burgemeestersreferendum in Eindhoven te winnen van zijn partijgenoot en oud-volksvertegenwoordiger Rob van Gijzel. Hij bleek de bestuurder die ze na de stille en kleurloze jaren van Michel Jager in Flevoland zochten. Flevoland is blij met Verbeek. ‘We hebben in alle opzichten gekregen wat we zochten’, zegt Roelof Siepel, fractievoorzitter van oppositiepartij ChristenUnie. ‘Verbeek is iemand die met vlag en wimpel Flevoland op de kaart zet. Wij hebben in onze profielschets gevraagd om iemand die veel buiten het provinciehuis is. Automatisch betekent dat ook dat een commissaris dan weinig op het provinciehuis is, maar omdat we dat zelf hebben gewild moeten we daarover ook niet klagen.’

Verbeek zorgt ervoor dat Flevoland zich roert in de discussie over de bestuurlijke vernieuwing. En dat gebeurt niet alleen achter de schermen; Verbeek is tot tevredenheid van de Flevolandse politiek, ook zichtbaar in het landelijke publieke debat. Eén minpuntje is er wel. Verbeek woont nog niet in de provincie. Hij verblijft bij wijze van tussenoplossing door de week in Almere. Siepel: ‘Het zou beter zijn als dat verandert. Maar zijn functioneren wordt er op geen enkele wijze door belemmerd.’

WEINIG PROFIEL  > Noord-Holland

Johan Remkes, 59 jaar, benoemd op 1 juli 2010. Was: gedeputeerde Groningen, Tweede Kamerlid, staatssecretaris Volkshuisvesting, minister van Binnenlandse Zaken. VVD.

Johan Remkes is de langste commissaris van de koningin van het land. De Groninger moet met zijn natuurlijke overwicht, zijn afgemeten stijl van praten en zijn strenge onverstoorbaarheid Noord-Holland zijn nuchterheid teruggeven na het mislukte spaaravontuur in IJsland. Dat kostte het college en de vorige commissaris, Harry Borghouts (GroenLinks), de kop. Remkes riep bij zijn installatie ook op dat hij behoefte heeft aan kritische ambtenaren.

In Noord-Holland wordt de keuze voor een andere provinciesecretaris uitgelegd als een bijdrage van Remkes om de cultuur op het provinciehuis ten goede te veranderen. Remkes wordt geprezen om zijn open houding. De oud-minister is gemakkelijk benaderbaar en geeft volop ruimte voor debat. Remkes mag wel, vindt Harmen Binnema, fractievoorzitter van coalitiepartij GroenLinks, wat explicieter zijn in zijn stellingnames. ‘Ik zie nog niet dat de commissaris echt een inhoudelijke agenda heeft. Borghouts bijvoorbeeld had een thema als duurzaamheid en had ook duidelijke opvattingen over herindeling. Remkes mag best wat meer profiel krijgen.’

STANDVASTIG BOEGBEELD  > Zuid-Holland

Jan Franssen, 59 jaar, benoemd op 3 mei 2000. Was: gemeenteraadslid Nederhorst den Berg, Statenlid Noord-Holland, Tweede Kamerlid, burgemeester Zwolle. VVD.

Controversieel is de Zuid-Hollandse commissaris Jan Franssen vanwege zijn eindeloze reeks van nevenfuncties en commissariaten. De schijn van belangenverstrengeling ligt voortdurend op de loer, maar de Staten zijn er in 10 jaar Franssen nooit zo door verrast dat zijn positie wankelde. PvdA-fractievoorzitter Ron Hillebrand heeft er ook geen behoefte aan de plusen minpunten van Franssen te benoemen. ‘Ik wil er slechts dit van zeggen: als wij ontevreden over de commissaris waren, hadden wij daar in de Staten wel aandacht voor gevraagd. Dat hebben we niet gedaan’, aldus de PvdA’er.

Het beeld van Franssen - van de twaalf Nederlandse commissarissen het langst in functie - is in zijn provincie niet echt positief. Franssen wordt beschouwd als de kwade genius die kleine gemeenten - zelfs al roepen de Statenleden dat herindeling slechts kan als gemeenten dat willen - tot herindeling dwingt.

Franssen is een standvastig boegbeeld van de provincies - hij is bijna 10 jaar voorzitter van het IPO, de koepelorganisatie van de provincies - die niet bang is voor tegenwind. Hij durft zaken ter discussie te stellen, of het nou gaat om de positie van de provincie, zijn eigen positie of andere bestuurlijke ingrepen.

Franssen daagt - met zijn vormelijke en daardoor soms ook wat vileine manier van spreken - andere bestuurders uit om hun publieke taak op een minstens zo professionele wijze uit te voeren als hij dat zelf doet. Daarmee maakt hij niet alleen vrienden. Hij legt de lat voor hemzelf hoog en het blijft verbazen hoe Franssen zich al 10 jaar lang vol overgave in het debat over de positie van de provincie mengt. Aan geldingsgedrang heeft Franssen nog altijd geen gebrek.

ENTHOUSIAST LOBBYISTE  > Zeeland  

Karla Peijs, 66 jaar, benoemd op 1 maart 2007. Was: europarlementariër, minister van Verkeer en Waterstaat. CDA.

Bij Karla Peijs, de oudste commissaris van het land, spat het enthousiasme er nog altijd van af. Dankzij haar geestdrift, ongewoon voor de nuchtere Zeeuwen, is Peijs een gesprekspartner die kracht ontleent aan haar jovialiteit en toegankelijkheid. Ze beantwoordt zelf aan haar gerichte mailtjes en belt indien gevraagd zelf terug. Met haar netwerk moet Peijs de Zeeuwse belangen overal over het voetlicht brengen.

In Zeeland wordt dan verwacht dat Peijs er voor zorgt dat de rechtbank, de politie en de belastingdienst in de provincie blijven. ‘De kracht van haar netwerk is mij tegengevallen’, zegt Johan Robesin, fractievoorzitter van de Partij voor Zeeland. ‘Als ze ziet aankomen dat men deze instellingen weg wil halen, zou je verwachten dat zij met haar enorme netwerk niet gaat wachten tot dat gebeurt. Ik zou zeggen: ga er flink tegenaan om duidelijk te maken dat Zeeland zo wordt gesloopt.’ Robesin hoort tot de Zeeuwen die kritiek op de commissaris durven te geven. In Zeeland is de commissaris nog een autoriteit. ‘Er is een zekere gêne om haar aan te pakken alsof ze geen kritiek kan hebben, maar ze laat toe dat je haar kunt overtuigen. Ze wil niet per se gelijk hebben. Zij is ook heel open en je kunt heel direct met haar omgaan.’

PRAGMATISCHE DENKER  > Noord-Brabant

Wim van de Donk, 48 jaar, benoemd op 1 oktober 2009. Was: voorzitter Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). CDA.

Na de stugge politica Hanja Maij-Weggen heeft Brabant met de eigen Wim van de Donk een moderne Brabander als commissaris. Van de Donk wil het goede van het oude Brabant verbinden - een van zijn sleutelwoorden - met de eisen die aan de moderne, dynamische wereld worden gesteld. Van de Donk daagt uit en prikkelt - dat is de hoogleraar in hem - tot nadenken.

Nico Heijmans, SPstatenlid en nestor van de Brabantse Staten, noemt de aanwezigheid van Van de Donk verfrissend. ‘Maij-Weggen kwam uit de politiek. Van de Donk niet, hij komt een beetje vanuit de zijlijn. Hij benadert onderwerpen vanuit de wetenschappelijke kant en wat zakelijker. Ik vind dat wel prettig. Hij redeneert niet vanuit het college, of vanuit de gedeputeerden, het gaat om de inhoud. En wat ik ook waardeer is dat hij, anders dan de vorige commissaris, een zeer beperkt aantal nevenfuncties heeft en dat hij de verdiensten daarvan afdraagt aan de provinciale kas.’

Van de Donk blijkt niet alleen een denker die, om het in zijn eigen woorden te zeggen, ‘het debat entameert’. Heijmans: ‘Als het nodig is, treedt hij ook handelend op. Met name heeft hij dat gedaan in de voor Brabant alarmerende situatie rond de Q-koorts.’ De Brabantse commissaris gaat de provincie in. ‘Hij is betrokken. Hij is zelfs vaandeldrager van Brabant Culturele Hoofdstad. Langs de kant staan, zoals na de ramp bij Moerdijk, vindt hij best moeilijk, maar de rampbestrijding zat nu eenmaal bij de burgemeester. Mijn indruk is dat zijn handen jeukten om zelf te coördineren’, aldus Heijmans.

VISIONAIR  > Limburg

Leon Frissen, 60 jaar, benoemd op 1 juli 2005, stopt op 1 juli 2011. Was: Tweede Kamerlid, burgemeester Horst aan de Maas. CDA.

Leon Frissen was jarenlang een backbencher in de Tweede Kamer toen het CDA nog ongelooflijk groot was. Terug in Limburg heeft Frissen zich, zeker na zijn benoeming tot commissaris, ontplooit tot een bestuurder die verder wil kijken dan de eigen landsgrenzen. Wie Frissen een beetje heeft gevolgd, zijn toespraken en publicaties naleest, kan niet anders constateren dan dat hij zijn blik meer op Europa heeft gericht dan op Den Haag. In Limburg wordt Frissen geroemd als een visionair met groot strategisch inzicht.

‘De makke is misschien dat hij een stille diplomaat is. Het is niet voor iedereen zichtbaar dat hij heel veel voor Limburg heeft gedaan, bijvoorbeeld het behoud van Afcent en Nedcar en het oprichten van campussen’, zegt Will Scheepens, vice-voorzitter van de Limburgse Staten en partijgenoot van Frissen. De mislukte poging van Frissen om in Zuid- Limburg de drie profvoetbalclubs te laten fuseren, toont volgens Scheepens zowel Frissens strategische inzicht als zijn zwakte. Het is voor Frissen met zijn blik op de verre toekomst gericht niet zo eenvoudig om te schakelen naar de eisen van de dagelijkse politiek. ‘Hij is soms niet zo tactisch. In de verhouding met de Staten is hij niet op zijn sterkst. Het is ook lastig omdat de coalitie voor het eerst geen brede basis heeft. Wanneer ik als voorzitter fungeer maak ik vaak een grapje om de spanning er af te halen. De gouverneur ziet het vooral met lede ogen aan.’