Democratie functioneert wél goed

Wie in dat gevoel bevestigd wil worden, moet Democratie doorgelicht niet lezen. Het beeld dat uit deze bundel oprijst, nuanceert in zekere zin de grote bezorgdheid over ons bestel. Een vijftigtal Nederlandse politicologen en bestuurskundigen geeft in 28 verschillende hoofdstukken een overzicht van het functioneren van onze democratie. De bundel sluit in zekere zin aan op het rapport De staat van onze democratie (2006), waarin Nederland op grond van een internationaal gezaghebbende check op 56 formele vereisten (vrije verkiezingen, etcetera) heel hoog blijkt te scoren. Doel van deze bundel is om daar het feitelijk functioneren van ons politiek bestel tegenover te zetten.

Voor de politiek geïnteresseerde lezer geeft deze bundel allereerst een prachtig overzicht van het beschikbare onderzoek op het brede terrein van politiek en bestuur. De uitkomsten van de verschillende meerjarige metingen van het vertrouwen van Nederlanders in politiek en politici bijvoorbeeld, en dat afgezet tegen de cijfers in andere Europese landen.

Die metingen laten zien dat er grote schommelingen zijn, dat er een grote dip was in 2003, maar dat het percentage Nederlanders dat vindt dat de democratie goed werkt de laatste decennia fors is toegenomen.

Positief stemmen ook de gegevens over de openheid van het Nederlandse partijenstelsel, zowel wat de entree van nieuwe partijen betreft als de wijze waarop de gevestigde partijen een antwoord hebben op nieuwe issues. Natuurlijk, dat proces gaat gepaard met spanningen, maar die openheid is een groot goed. En zo zijn er meer hoofdstukken die kanttekeningen plaatsen bij het algehele gevoel van somberheid.

Dat neemt niet weg dat veel onderzoek wel degelijk aanleiding geeft tot zorg. Die gunstige vertrouwenscijfers zien er bijvoorbeeld heel anders uit als je ze uitsplitst naar opleidingsniveau. Dan blijkt dat lager opgeleide Nederlanders beduidend minder tevreden en cynischer zijn over politiek en politici dan hoger opgeleiden. Andere zorgelijke trends die aan de orde komen, zijn het structurele ledenverlies van politieke partijen, het feit dat kiezers steeds minder verschillen zien tussen politieke partijen en de ontwikkeling dat de media steeds minder aandacht besteden aan het informeren van burgers over politiek en bestuur.

Door de brede aanpak en de genuanceerde uitkomsten is deze bundel niet zozeer een afsluiting, maar vooral een startpunt voor het maatschappelijk debat over de staat van de Nederlandse democratie. En dat is toch een belangrijke functie van de wetenschap in een democratie, waarvoor hulde aan de auteurs.

Klaartje Peters is bestuurskundig onderzoeker en publicist 

Rudy Andeweg en Jacques Thomassen: democratie doorgelicht. het functioneren van de Nederlandse democratie, Leiden University Press, Leiden, 2011, ISBN 9789087280826, 575 pagina’s, € 64,95.