Georganiseerd overleg wordt lokaal overleg buiten ondernemingsraad om

Mr. J.C.M. (Jos) de Roover

Uit de op 22 november jongstleden beschikbaar gekomen tekst voor de cao Gemeenten wordt duidelijk dat de vakbonden ook op lokaal niveau de secundaire en tertiaire arbeidsvoorwaarden mee bepalen.

Enkel de vakbonden overleggen met de werkgevers op lokaal niveau. De betrokkenheid van de vakbonden bij de lokale regelingen – de secundaire arbeidsvoorwaarden – wordt duidelijk uit artikel 12.2, eerste lid waarin een aantal onderwerpen wordt genoemd waarover de werkgever met de vakbonden tot overeenstemming dient te komen. Maar daar blijft het niet bij, want op grond van het tweede lid van artikel 12.2 kunnen de vakbonden onderwerpen naar zich toe trekken die zij belangrijk achten en waarvan zij menen dat de werkgever met hen moet onderhandelen en tot overeenstemming moet komen. Hiermee wordt de werkgever verplicht om over alle door de vakbonden aangedragen onderwerpen eveneens overeenstemming te bereiken. Artikel 12, tweede lid is zeer ruim geformuleerd. Hiermee wordt duidelijk dat de vakbonden nog steeds een spreekwoordelijke (stevige) vinger in de pap hebben voor wat betreft de vorming van arbeidsvoorwaarden op lokaal niveau. De vakbonden, maar ook de VNG, miskennen daarmee de rol van de ondernemingsraad binnen de gemeente. Concept cao gaat voorbij aan de rol van de OR bij lokale arbeidsvoorwaarden
Dat er voor gekozen wordt om de primaire arbeidsvoorwaarden centraal te regelen, is begrijpelijk. Enige eenvormigheid in de primaire arbeidsvoorwaarden is zeker gewenst en ook de betrokkenheid van de vakbonden bij een sociaal plan is nog uitlegbaar. Dit omdat in de jurisprudentie meer waarde wordt toegekend aan een sociaal plan dat met de vakbonden is overeengekomen, dan dat waarbij de ondernemingsraad betrokken was. Maar dat betekent niet dat de gehele arbeidsvoorwaardenvorming binnen gemeenten exclusief aan de vakbonden toekomt. De partijen die bij de vorming van het thans voorliggende concept van de cao Gemeenten betrokken waren, zijn volledig voorbijgegaan aan de huidige trend waarbij de secundaire en tertiaire arbeidsvoorwaarden steeds vaker op decentraal niveau worden overeengekomen met de ondernemingsraad en er op decentraal niveau geen exclusief recht meer bestaat voor de vakbonden.
Deze tendens biedt ook in toenemende mate ruimte aan de ondernemingsraden om betrokken te zijn bij de decentraal vast te stellen arbeidsvoorwaarden. In meerdere cao’s wordt aan de ondernemingsraad de bevoegdheid toegekend om met de werkgever de secundaire en tertiaire arbeidsvoorwaarden lokaal vast te stellen. Hiermee wordt het belang ingezien van arbeidsvoorwaarden die zijn toegesneden op de eigen organisatie. Het is aan de werkgever en de ondernemingsraad om daar overeenstemming over te bereiken. De VNG en de vakbonden denken daar blijkbaar anders over. Cao-partijen kunnen bevoegdheden delegeren aan OR
De vraag die gesteld kan worden, is of de arbeidsvoorwaarden die de werkgever met de ondernemingsraad overeenkomt alle medewerkers kan binden. In de literatuur wordt aangenomen dat cao-partijen hun bevoegdheden kunnen delegeren aan de ondernemingsraad, als gevolg waarvan de afspraken met de ondernemingsraad de medewerkers binden. Ook de Gerechtshoven van Amsterdam en ’s-Hertogenbosch hebben zich in die zin uitgesproken. Dit betekent dat de VNG en de vakbonden in de cao een bepaling hadden kunnen opnemen die aan de ondernemingsraad de bevoegdheid toekent om in overleg met de werkgever secundaire en tertiaire arbeidsvoorwaarden vast te stellen. Op die manier vastgestelde arbeidsvoorwaarden hebben daarmee de kracht van een cao-bepaling en binden alle medewerkers. De legitimiteit van de OR is groter
Er zijn meerdere argumenten om de ondernemingsraad een grotere rol toe te bedelen bij de arbeidsvoorwaardenvorming op lokaal niveau. De praktijk leert dat steeds meer gemeenten vragen stellen bij de legitimiteit van vakbonden als gevolg van het afnemend aantal georganiseerde werknemers binnen hun organisaties. De vakbonden vertegenwoordigen slechts een minderheid, terwijl de ondernemingsraad gekozen wordt door de werknemers en uit de werknemers. De legitimiteit van de ondernemingsraad is daarmee groter. De OR is wel in staat om aan overleg deel te nemen
Om de ondernemingsraden van de overlegtafel weg te houden wordt veelal het argument aangevoerd dat ze niet over de nodige deskundigheid beschikken om op lokaal niveau afspraken te kunnen maken over de secundaire en tertiaire arbeidsvoorwaarden. OR-leden zijn echter natuurlijk in beginsel zeer wel in staat om aan het hiervoor genoemde overleg deel te nemen. Daarnaast moeten gemeenten en ondernemingsraden blijven investeren om de gevraagde deskundigheid op het gewenste niveau te houden. Daarin hebben beiden een rol. Uitsluiten OR bij overleg is gemiste kans
Geconcludeerd moet worden dat zowel de VNG als de vakbonden niet bereid zijn om aan de ondernemingsraden een belangrijke rol (onderhandelingsbevoegdheid) toe te kennen bij de arbeidsvoorwaardenvorming op lokaal niveau. Dit is een gemiste kans om het potentieel van de ondernemingsraad, die de lokale verhoudingen kent en representatief is voor de medewerkers, te benutten.