Zorg en Veiligheid: een samenwerking in opbouw

Het thema ‘zorg en veiligheid’ is actueel. Door de decentralisaties binnen het sociaal domein, zijn de werkvelden van openbare orde & veiligheid en maatschappelijke ondersteuning & zorg dichter bij elkaar gebracht. De onderlinge beïnvloeding tussen deze werkvelden is zeer sterk, maar in de praktijk lukt het nog lang niet altijd om verbinding en samenwerking te realiseren. Dat kan beter!

Een voorbeeld: een dakloze met GHB-verslaving, die wegens veiligheid van personeel en medebewoners niet terecht kan in een maatschappelijk opvang en daarom de boel kort en klein slaat. De veiligheidssituatie van de buurt én het individu vragen om acuut en krachtdadig ingrijpen, terwijl de zorgvraag en -oplossingen veel meer tijd vergen. Om de opgaven van zowel zorg als veiligheid in zo’n situatie tot hun recht laten komen, is een grote uitdaging. Nog afgezien van alle wettelijke kaders en bevoegdheden die belemmerend en/of conflicterend kunnen zijn.

Als BMC-ers adviseren wij dagelijks over strategie, beleid en implementatie bij dit soort uitdagingen. Denk daarbij aan programma’s en projecten op onderwerpen als huiselijk geweld, personen met verward gedrag, terugkeer ex-gedetineerden en aanpak mensenhandel. Wij zien in onze adviespraktijk dat de resultaten nog ver uiteenlopen: van succesvolle samenwerkingen tot onderling onbegrip en frustratie. Daarom zijn we erop uitgetrokken om de doorslaggevende factoren te vinden voor succesvolle initiatieven. De ervaringen en de weerslag van vele gesprekken[1], op alle plekken binnen gemeenten en daarbuiten, hebben we gebundeld in dit artikel. Om van elkaar te leren en samen beter te worden.

Samenwerking tussen zorg en veiligheid kent specifieke uitdagingen
Wat valt op? Allereerst de verschillen tussen de domeinen. We noemen er een paar, zonder uitputtend te willen zijn:

• Cultuurverschil: de reactieve daadkrachtigheid van veiligheid versus de ondersteunende/zorgende houding van de zorgverlener.
• Dynamiek: De acuutheid van een veiligheidsvraagstuk die vraagt om een korte klap om de openbare orde en veiligheid in de samenleving te herstellen versus een zorgplan gericht op langere termijn.
• Oriëntatie: bescherming van het kwetsbare individu versus openbare orde en veiligheid op straat.
• Context: verschillende wettelijke kaders.

Beeldvorming speelt hierbij een belangrijke rol. Professionals in alle lagen van de organisatie (over)zien lang niet altijd de mogelijkheden en beperkingen van collega’s in het andere werkveld. De mate waarin kansen voor samenwerking gezien en gegrepen worden hangt daar sterk vanaf. Maar ook de schade die gebrek aan samenwerking met zich mee kan brengen is niet altijd even goed in beeld.

Ook kent het werk op het snijvlak van zorg en veiligheid specifieke uitdagingen. De belangrijkste daarvan is dat de casuïstiek waarin zorg en veiligheid samenkomt vaak onder een vergrootglas ligt; de ogen van de bewoners, politiek en media zijn altijd op de uitvoering gericht. Als het optreden tekortschiet, hebben veel onwetende buitenstaanders al snel een mening klaar. Daarnaast kent met name het veiligheidsdomein een aantal specifieke mechanismen. Denk bijvoorbeeld aan de wettelijke kaders waaronder geldende termijnen, ingrijpende bevoegdheden en strenge regels omtrent informatiedeling.

De samenwerking blijft (te) vaak incidenteel en persoonsgebonden
Gedurende onze zoektocht stuitten we, naast inhoudelijke kenmerken rond (samenwerking tussen) zorg en veiligheid, op nog een inzicht: we constateren dat de verbinding zorg-veiligheid nog veelal persoonsafhankelijk is. Dit is op zich logisch: de beide werelden zijn pas relatief recent gestart met het verkennen van elkaar en het ontdekken van kansen die samen optrekken zou kunnen bieden. Vaak valt de term ‘tandem’: een ambtenaar bij de afdeling veiligheid kan goed samenwerken met een ambtenaar bij de afdeling sociaal domein, waardoor zij samen behoorlijk ver komen. Soms is het zelfs een enkele ambtenaar die op casusniveau steeds de nodige touwtjes aan elkaar weet te knopen om individueel succes te boeken. Of er is een projectleider zorg-veiligheid die met succes een pilot door de diverse ‘kokers’ leidt.

Naast het feit dat dergelijke afhankelijkheid van de personen en/of gelegenheid   kwetsbare situaties oplevert, vrezen wij ook dat veel tijd en positieve energie verloren gaat aan het zoeken naar mogelijkheden voor verbinding in een in de basis verkokerd systeem.

Onbekend maakt onbemind
Ook zien we dat de waan van de dag het vaak nog lastig maakt om de waarde te zien van een andere benadering. Zodra alle betrokkenen wat afstand kunnen nemen van acute problemen zien we vooral erkenning van elkaars kwaliteiten en behoeften en ontstaat er het besef dat alle medewerkers binnen ieder domein (management, bestuur, professionals, enzovoorts) actief kunnen bijdragen aan een oplossing voor bovenliggend vraagstuk. Met name door het belang van het individu én de samenleving voorop te stellen en te dienen. Investeren in kennismaken is vaak al een goede basis voor verbinding. Het kost tijd maar de investering betaalt zich meer terug blijkt uit ervaringen.

Samen kom je verder
Uit onze gesprekken blijkt dat naast de specifieke eigenaardigheden van zorg en veiligheid ook algemene inzichten rondom samenwerking onverminderd van kracht zijn. Hierover staken we ons licht op bij onze collega – en expert op dit gebied – Marcel Boogers (bijzonder hoogleraar Innovatie en Regionaal Bestuur). Hij gaf ons mee, dat de wetenschap een aantal factoren onderscheidt voor een succesvolle samenwerking, namelijk: