Wonen en zorg integraal aanpakken? Stel een woonzorgvisie op!

Sociaal-demografische ontwikkelingen, zoals vergrijzing en meer kleine huishoudens, hebben een sterke invloed op de woning- en zorgmarkt in Nederland. Daardoor staan deze al jaren onder grote druk. Dat stelt gemeenten voor de opgave om vanuit verschillende beleidsterreinen tot passende oplossingen te komen. Een integrale woonzorgvisie biedt uitkomst.

Een goede woning vinden is in Nederland een serieus probleem. Iedereen kent inmiddels de verhalen van wanhopige starters over hun vergeefse zoektocht naar een passende woonruimte. Maar vooral ook kwetsbare personen staan op woongebied veelal met lege handen. Voor hen is het nog moeilijker een passend huis te vinden, omdat er onvoldoende geschikte, betaalbare woningen zijn.

Toename hulpvraag

Ondertussen is ons land steeds verder aan het vergrijzen, bouwt de ggz het aantal intramurale bedden af en ontvangen meer mensen eerder en langer zorg, behandeling en begeleiding thuis. Zorg in een instelling is alleen nog maar beschikbaar voor mensen met een zware zorgvraag en daardoor neemt per saldo het aantal zelfstandig wonende mensen met een hulp- en ondersteuningsvraag fors toe. Al deze ontwikkelingen hebben op verschillende gebieden grote gevolgen.

Wonen

Ten eerste de gevolgen op het gebied van wonen. Door de geschetste veranderingen in onze demografische samenstelling – toename van kleine huishoudens door vergrijzing – is er een sterke behoefte aan tussenwoonvormen. Tussenvormen dichten het gat tussen het ‘klassieke’ beschermd wonen (in een instelling) en het zelfstandig wonen (beschermd thuis). Het begrip tussenvorm is heel breed en omvat in principe alle ondersteuningsvormen voor de beschermdwonendoelgroep die niet voldoen aan de wettelijke definitie [1] in de Wmo. Doordat tussenvormen vaak geclusterde vormen zijn, maken deze het ook mogelijk om zorg efficiënt te organiseren en eenzaamheid te bestrijden.

Zorg

Ondertussen wordt er een steeds groter beroep gedaan op hulp en ondersteuning. Dit geldt voor zowel de medisch specialistische zorg (Zorgverzekeringswet (Zvw)) als de langdurige zorg (Wet langdurige zorg (Wlz)), maar zeker ook voor ondersteuning uit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo). Maar ook wordt ziekenhuiszorg steeds vaker verplaatst. Door de groeiende krapte op de arbeidsmarkt en verdere versnippering van de zorg komen de hulp en ondersteuning verder onder druk te staan.

Welzijn

De veranderingen in de maatschappij zorgen er ook voor dat er steeds meer inzet wordt verwacht van de inwoners zelf en hun sociale netwerk. Dit betekent dat het beroep op welzijn en de vraag naar inzet van vrijwilligers naar verwachting fors toeneemt. Ook zal het aantal mantelzorgvragers toenemen, terwijl het aantal mantelzorggevers en de gemiddelde inzet afnemen. In gebieden waar sprake is van ontgroening en vergrijzing worden deze ontwikkelingen versterkt. Hierdoor komt er meer druk op de welzijnsvoorzieningen.

Leefbaarheid

Een ander verstrekkend gevolg van de demografische ontwikkelingen en toenemende hulpvraag is de groei van het aantal kwetsbare mensen in de wijk. Enerzijds sluit dit aan bij de wens van veel gemeenten om te komen tot een inclusieve samenleving, anderzijds kan dit leiden tot meer maatschappelijke onrust: bij deze kwetsbare groep is de kans op bijvoorbeeld sociaal ongewenst of onbegrepen gedrag groter. Daarom moet er voldoende aandacht zijn voor de leefbaarheid in de wijk en moet er sprake zijn van goede spreiding van voorzieningen, zodat er voldoende draagkracht in de wijken is.

Verschillende loketten

Voor ouderen of kwetsbare inwoners is hun woon- en leefsituatie bijzonder complex. Ze hebben voor wonen, hulp en ondersteuning te maken met afzonderlijke beleidsterreinen en loketten bij de gemeente. Dit geldt ook voor aanbieders en initiatiefnemers op de woon- en zorgmarkt. De verschillende werkwijzen, regelgeving en financiering zijn vaak leidend en maken het ingewikkeld om tot een aanbod of initiatief te komen.

Zicht op partners

Gemeenten staan dan ook voor een flinke opgave en uitgebreider takenpakket. Ze hebben een regierol als het gaat om de opgaven voor wonen, zorg en welzijn, omdat zij als een van de weinige partijen verantwoordelijkheden hebben op zowel de woning- als de zorgmarkt. Daarbij zijn gemeenten verantwoordelijk voor het formuleren van beleid voor de lokale woningmarkt (woonagenda/woonvisie) en voor een deel van de zorg, welzijn en ondersteuning (beleid sociaal domein) via de Wmo. De gemeente heeft hierdoor goed overzicht van de diverse partijen die op de woning- en zorgmarkt in de praktijk toch vooral los van elkaar opereren.

Woonzorgvisie nodig

De komende jaren zullen, en moeten, projectontwikkelaars, zorginstellingen en woningcorporaties inspelen op de groeiende vraag naar wonen en zorg. Het is aan hen om te kijken hoe de bestaande woningvoorraad kan worden aangepast en op welke manier er woningen, (tussen) woonvormen en extra instellingsplekken bij kunnen komen. Willen gemeenten tot passende oplossingen komen voor hun woonzorgopgaven, dan is het belangrijk dat zij een brede blik hebben. 

Die brede blik is alleen nog niet vanzelfsprekend vanwege de strakke scheiding tussen het fysieke domein en het sociaal domein. Wonen ‘hoort’ bij fysiek, zorg bij sociaal. Beoordelingen van woonzorginitiatieven vinden nu nog veelal plaats vanuit ruimtelijke ordening, met een juridisch planologische blik vanuit de mogelijkheden van bestemmingsplannen en vergunningen. Daardoor is er binnen dit soort initiatieven nauwelijks aandacht voor de effecten op de samenleving en de woning- en zorgmarkt. Juist omdat in de praktijk de thema’s wonen en zorg nauw met elkaar zijn verbonden, kunnen deze goed in samenhang met elkaar worden beoordeeld. Bij zo’n integrale woonzorgbenadering biedt een woonzorgvisie met ambitie, aanbevelingen en uitvoeringsagenda uitkomst.

Integrale en duurzame oplossingen

In een woonzorgvisie verbinden gemeenten de beleidsterreinen wonen, zorg, welzijn en ruimtelijke ordening met elkaar. De woonzorgvisie geeft richting aan het beleid voor wonen en zorg. Daarnaast kan een gemeente met deze visie een antwoord formuleren op de groeiende vraag en (toekomstige) behoefte van inwoners op het gebied van wonen, zorg en welzijn. De woonzorgvisie vormt daardoor ook een afwegingskader en toetsingsinstrument waarmee de gemeente nieuwe plannen – bijvoorbeeld voor gebiedsontwikkeling – kan beoordelen. Door vervolgens vanuit de verschillende beleidsterreinen integraal uitvoering te geven aan de woonzorgopgaven kan de gemeente werken aan echt duurzame oplossingen.

Woonzorgvisie en de omgevingswet

Een woonzorgvisie vormt een belangrijke bouwsteen voor de omgevingsvisie. Gemeenten moeten deze in het kader van de omgevingswet uiterlijk in 2024 hebben opgeleverd. Binnen deze visie is gezondheid een belangrijk beleidsthema. Dit biedt voor gemeenten extra aanknopingspunten om met een integraal woonzorgbeleid aan de slag te gaan en daarmee een brug te slaan tussen fysiek domein en sociaal domein.

Wat BMC kan betekenen

BMC heeft een unieke maatwerkaanpak voor gemeenten ontwikkeld om tot een woonzorgvisie te komen. Daarvoor hebben de experts sociaal domein, wonen & woningcorporaties en fysiek domein hun krachten gebundeld. Het resultaat is een aanpak die is gebaseerd op het werkplan van de Taskforce Wonen en Zorg. Zo’n woonzorgvisie komt tot stand in samenwerking met inwoners en partners zoals huisartsen, zorgverzekeraars, (thuis)zorgorganisaties, woningcorporaties, welzijnsorganisaties en adviesraden. De volgende stappen leiden uiteindelijk tot een gedegen woonzorgvisie:

• Maken van een data-analyse van demografie, beleid en literatuur voor de lokale woonzorg opgave;
• Duiden van de data in de lokale context;
• Opstellen van een afwegingskader;
• Ontwikkelen visie, ambitie en aanbevelingen;
• Opstellen uitvoeringsagenda, inclusief samenwerkingsconvenant, afstemming 24-uurs zorg en een actief woonzorgnetwerk.

Data als basis

Een goede data-analyse is de basis. Want beleid rond wonen, zorg en welzijn start met inzicht. BMC verzamelt, integreert en analyseert data over wonen en zorg vanuit een demografisch fundament. Door de lokale demografische ontwikkelingen te koppelen aan data en lokale inzichten – verkregen via betrokken lokale partners en stakeholders – brengen we de gemeentelijke opgaven precies in beeld. Dit gezamenlijke beeld van feiten en lokale inzichten vormt de basis voor het formuleren van de woonzorgvisie, het maken van afspraken, de uitvoering en de borging. Daarmee komt het  woonzorgbeleid voor alle stakeholders op een transparante manier tot stand.

BMC uw partner op wonen en zorg

Is ook uw gemeente zich aan het oriënteren op het thema wonen en zorg en bent u benieuwd wat BMC voor uw gemeente kan betekenen? Neem contact op met Marco van Driel of Arjan van den Oever via onderstaande gegevens.

[1] https://vng.nl/sites/default/files/2021-09/richtlijn-regionale-afspraken_20210713.pdf en https://vng.nl/nieuws/richtlijn-beschikbaar-voor-tussenvormen-beschermd-wonen