De sociale basis als ecosysteem
De sociale basis als ecosysteem. Over inwoners en hun leefomgeving als een dynamisch geheel.
Over inwoners en hun leefomgeving als een dynamisch geheel.
Inwoners en hun sociale leefomgeving zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Voor het verstevigen van de sociale basis, waar zo veel gemeenten mee worstelen, moet beleid daarom gericht zijn op de dynamiek tussen inwoners en hun leefomgeving als geheel. Het verstevigen van de sociale basis begint daarom bij het benaderen van de sociale basis als een ecosysteem. In dit artikel leest u hoe BMC dit voor zich ziet en hoe wij dit vertalen in een concrete aanpak.
Hoge verwachtingen, tegenvallende resultaten
De eigen kracht en het sociaal netwerk van inwoners centraal, meer zelfredzaamheid en een samenleving die voor elkaar zorgt. Dat was de onderliggende gedachte toen gemeenten in 2015 de verantwoordelijkheid kregen over de Wmo, de jeugdzorg en de Participatiewet. Gemeenten werden niet alleen verantwoordelijk voor de inkoop en indicering van zorg, maar zouden door hun positie dicht bij de inwoner ook voor de beoogde zorgzame samenleving en eigen kracht kunnen zorgen.
Vanuit die transformatiegedachte ontstond bij gemeenten aandacht voor de ‘sociale basis’. Om uit te gaan van de eigen kracht en het sociaal netwerk van inwoners, is er een stevig sociaal fundament nodig, zo realiseerden gemeenten zich. Een fundament dat bestaat uit inwoners die elkaar kennen, zich verantwoordelijk voelen voor elkaars welzijn en in gesprek gaan over gedeelde grieven. Met andere woorden: actieve, zelfredzame sociale netwerken, die zich organiseren rond de vraagstukken in hun gemeenschap en zich betrokken voelen bij gemeentelijk beleid. Movisie (2018) beschrijft de sociale basis als ‘het cement in de samenleving’ en een ‘weefsel van verbindingen’. De gedachte is: hoe steviger de sociale basis, hoe meer inwoners naar elkaar omkijken en elkaar helpen. De noodzaak tot zwaardere zorg wordt daarmee minder.
Vijf jaar na de invoering van de decentralisaties blijkt van de hoge verwachtingen weinig terechtgekomen, zo concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in het rapport ‘Sociaal domein op koers?’ (2020). Zo is de participatie van kwetsbare burgers niet toegenomen, lijkt de samenleving niet zorgzamer geworden (het aantal potentiële mantelzorgers neemt zelfs af) en is het stelsel door een woud van actoren, regels en voorzieningen allesbehalve eenvoudiger geworden. Gemeenten kampen bovenal met structurele financiële tekorten in het sociaal domein.
Ook de sociale basis, die zo veel moet gaan opvangen als het aan de gemeentelijke beleidsplannen ligt, heeft haar belofte nog niet waar kunnen maken. Veel inwoners voelen zich niet verbonden met hun wijkgenoten, ervaren geen tijd, ruimte of energie om zich in te zetten voor hun omgeving of voelen zich niet geroepen iets in te brengen bij de ontwikkeling van lokaal beleid. Gemeenten worstelen dan ook met de vraag hoe de sociale basis gestimuleerd, versterkt of opgebouwd kan worden.
Maar hoe doe je dat dan als gemeente, de sociale basis versterken? BMC gelooft in een benadering waarbij de maatschappelijk opgave centraal staat. Aansluitend hierop benaderen we de sociale basis in dit artikel als een ecosysteem. Want door te beoordelen hoe gezond het ecosysteem van de sociale basis is, kun je als gemeente inzicht krijgen in hoe het versterkt kan worden.
Het ecosysteem van de sociale basis
Voor het versterken van de sociale basis kunnen we leren van de natuur. Lange tijd hebben ecologen gedacht dat dieren en hun omgeving zich min of meer los van elkaar ontwikkelen. Pas in 1935 introduceerde de Britse ecoloog Arthur Tansley het begrip ‘ecosysteem’. Hij ontdekte dat dieren, planten, schimmels en organismen samen een geïntegreerd geheel vormen met hun leefomgeving, dat elkaar in een dynamisch evenwicht houdt, samenwerkt en verstoringen gezamenlijk opvangt. De wetenschap van de ecologie werd vanaf dat moment de wetenschap van de ecosystemen (Schowalter, 2011).
Op eenzelfde manier kunnen we ook naar de sociale basis kijken. Inwoners van steden, wijken of dorpen interacteren met elkaar en hun leefomgeving. Mensen bezoeken lokale winkels en horeca, zijn actief in verenigingen en ondernemen activiteiten. Het welzijn en welbevinden van inwoners kan niet los worden gezien van de sociale omgeving waarin ze zich bevinden; ze vormen een samenhangend geheel. Met andere woorden: inwoners en hun leefomgeving vormen met elkaar een sociaal ecosysteem.
Het idee om het biologische concept van het ecosysteem te vertalen naar de sociale wetenschap is niet nieuw; het is al eerder gedaan op het gebied van de regionale economie. Zo ontwikkelden de bedrijfskundigen Stam & Spigel (2016) het entrepreneural ecosystem, wat inhoudt dat ondernemers een ecosysteem vormen met hun economische omgeving. Ook onderzocht het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in het onderzoek ‘Stedelijke regio’s als motoren van economische groei: Wat kan beleid doen?’ (2017) via welke omgevingsfactoren overheden economische groei beleidsmatig kunnen stimuleren. Dit alles vormt de basis voor ons model van de sociale basis als ecosysteem.
De eigen kracht en het sociaal netwerk van inwoners centraal, meer zelfredzaamheid en een samenleving die voor elkaar zorgt. Dat was de onderliggende gedachte toen gemeenten in 2015 de verantwoordelijkheid kregen over de Wmo, de jeugdzorg en de Participatiewet. Gemeenten werden niet alleen verantwoordelijk voor de inkoop en indicering van zorg, maar zouden door hun positie dicht bij de inwoner ook voor de beoogde zorgzame samenleving en eigen kracht kunnen zorgen.
Vanuit die transformatiegedachte ontstond bij gemeenten aandacht voor de ‘sociale basis’. Om uit te gaan van de eigen kracht en het sociaal netwerk van inwoners, is er een stevig sociaal fundament nodig, zo realiseerden gemeenten zich. Een fundament dat bestaat uit inwoners die elkaar kennen, zich verantwoordelijk voelen voor elkaars welzijn en in gesprek gaan over gedeelde grieven. Met andere woorden: actieve, zelfredzame sociale netwerken, die zich organiseren rond de vraagstukken in hun gemeenschap en zich betrokken voelen bij gemeentelijk beleid. Movisie (2018) beschrijft de sociale basis als ‘het cement in de samenleving’ en een ‘weefsel van verbindingen’. De gedachte is: hoe steviger de sociale basis, hoe meer inwoners naar elkaar omkijken en elkaar helpen. De noodzaak tot zwaardere zorg wordt daarmee minder.
Vijf jaar na de invoering van de decentralisaties blijkt van de hoge verwachtingen weinig terechtgekomen, zo concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in het rapport ‘Sociaal domein op koers?’ (2020). Zo is de participatie van kwetsbare burgers niet toegenomen, lijkt de samenleving niet zorgzamer geworden (het aantal potentiële mantelzorgers neemt zelfs af) en is het stelsel door een woud van actoren, regels en voorzieningen allesbehalve eenvoudiger geworden. Gemeenten kampen bovenal met structurele financiële tekorten in het sociaal domein.
Ook de sociale basis, die zo veel moet gaan opvangen als het aan de gemeentelijke beleidsplannen ligt, heeft haar belofte nog niet waar kunnen maken. Veel inwoners voelen zich niet verbonden met hun wijkgenoten, ervaren geen tijd, ruimte of energie om zich in te zetten voor hun omgeving of voelen zich niet geroepen iets in te brengen bij de ontwikkeling van lokaal beleid. Gemeenten worstelen dan ook met de vraag hoe de sociale basis gestimuleerd, versterkt of opgebouwd kan worden.
Maar hoe doe je dat dan als gemeente, de sociale basis versterken? BMC gelooft in een benadering waarbij de maatschappelijk opgave centraal staat. Aansluitend hierop benaderen we de sociale basis in dit artikel als een ecosysteem. Want door te beoordelen hoe gezond het ecosysteem van de sociale basis is, kun je als gemeente inzicht krijgen in hoe het versterkt kan worden.
Het ecosysteem van de sociale basis
Voor het versterken van de sociale basis kunnen we leren van de natuur. Lange tijd hebben ecologen gedacht dat dieren en hun omgeving zich min of meer los van elkaar ontwikkelen. Pas in 1935 introduceerde de Britse ecoloog Arthur Tansley het begrip ‘ecosysteem’. Hij ontdekte dat dieren, planten, schimmels en organismen samen een geïntegreerd geheel vormen met hun leefomgeving, dat elkaar in een dynamisch evenwicht houdt, samenwerkt en verstoringen gezamenlijk opvangt. De wetenschap van de ecologie werd vanaf dat moment de wetenschap van de ecosystemen (Schowalter, 2011).
Op eenzelfde manier kunnen we ook naar de sociale basis kijken. Inwoners van steden, wijken of dorpen interacteren met elkaar en hun leefomgeving. Mensen bezoeken lokale winkels en horeca, zijn actief in verenigingen en ondernemen activiteiten. Het welzijn en welbevinden van inwoners kan niet los worden gezien van de sociale omgeving waarin ze zich bevinden; ze vormen een samenhangend geheel. Met andere woorden: inwoners en hun leefomgeving vormen met elkaar een sociaal ecosysteem.
Het idee om het biologische concept van het ecosysteem te vertalen naar de sociale wetenschap is niet nieuw; het is al eerder gedaan op het gebied van de regionale economie. Zo ontwikkelden de bedrijfskundigen Stam & Spigel (2016) het entrepreneural ecosystem, wat inhoudt dat ondernemers een ecosysteem vormen met hun economische omgeving. Ook onderzocht het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in het onderzoek ‘Stedelijke regio’s als motoren van economische groei: Wat kan beleid doen?’ (2017) via welke omgevingsfactoren overheden economische groei beleidsmatig kunnen stimuleren. Dit alles vormt de basis voor ons model van de sociale basis als ecosysteem.
Lees het hele artikel op de BMC-website >
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.