Een leven lang ontwikkelen: hoe blijven we relevant?

Een leven lang ontwikkelen staat in Nederland prominent op de agenda. Tegelijkertijd lijkt het niet van de grond te komen. Hoe komt dit? En wat kunnen we eraan doen? In dit slotdeel van onze artikelenreeks over een leven lang ontwikkelen gaan we in op de inrichting van de arbeidsmarkt in relatie tot een leven lang ontwikkelen. Wie is er verantwoordelijk voor de bemiddeling naar werk? En voor ondersteuning van een leven lang ontwikkelen? Wij denken dat we de positie van private partijen moeten erkennen. En dat het Rijk aan zet is om het onderwijssysteem aan te passen, zodat een leven lang ontwikkelen toegankelijker wordt en zich daarmee geleidelijk aan in de arbeidsmarktcultuur kan nestelen.

In ons eerste artikel in deze artikelenreeks over een leven lang ontwikkelen lieten we zien dat er grote verschillen zijn tussen onderwijsinstellingen als het gaat om hun aanbod voor volwassenen. Vooral het formele onderwijs (mbo, hbo, wo) is niet voldoende toegerust op een leven lang ontwikkelen. Zij zijn immers volledig ingericht op het faciliteren van onderwijs naar werk, maar niet op het faciliteren van werk naar werk of van uitkering naar werk. In het tweede artikel in deze reeks gingen we in op de relatie van werkgevers en werknemers met het arbeidsmarktbeleid van de overheid. Onze conclusie was dat het onduidelijk is hoe Nederland zich voorbereidt op de arbeidsmarkt van de toekomst - met een toenemende druk door vergrijzing, vergroening, de energietransitie en robotisering. We hebben ook gezien dat het ontwikkelen van onze beroepsbevolking via leven lang ontwikkelen essentieel is om al deze opgaven te kunnen realiseren. In dit derde en laatste artikel gaan we dieper in op hoe onze arbeidsmarkt is georganiseerd. Daarbij signaleren we dat het overgrote deel van de bewegingen op de arbeidsmarkt (de match tussen vraag een aanbod) zich buiten het zicht van de overheid afspeelt. We sluiten af met onze visie op hoe de overheid zich zou kunnen verhouden tot de arbeidsmarkt en vooral ook tot het thema van een leven lang ontwikkelen. We gaan daarbij uiteraard ook in op de Kamerbrief van 11 oktober 2022 die uitgangspunten schetst voor een nieuwe arbeidsmarktinfrastructuur.

Match vraag en aanbod buiten zicht overheid

De term arbeidsmarkt is niet in één omschrijving te vatten. Voor een werkgever zal het gaan om het aanbod aan potentiële werknemers. Een mbo-docent ziet de arbeidsmarkt als de plek waar zijn leerlingen komen te werken. Voor overheden als Rijk en gemeenten is de arbeidsmarkt vaak de optelsom van vraag, aanbod en instanties die vraag en aanbod bij elkaar brengen. Of de arbeidsmarkt wordt beschouwd als een economische of sociale factor waarbij de rijksoverheid een faciliterende en kaderstellende rol heeft.

Voor de meeste mensen verloopt het arbeidzame leven vrij organisch: na het afronden van een opleiding of stage volgt eerst het aanvaarden van de eerste baan, dan het vinden van een nieuwe baan en vervolgens de overstap naar een daaropvolgende baan. We hebben het hier kortom over het principe van werk naar werk. Dit principe verloopt aanmerkelijk stroever als werknemers vragen hebben over hun carrièreplanning, als hun kennis en competenties niet meer helemaal aansluiten bij de vraag van werkgevers of als iemand van de ene sector naar de andere sector wil overstappen. Bijvoorbeeld van de reisbranche naar een baan bij een apotheek. Dan blijkt dat werkgevers meestal niet erg scheutig zijn met advies of hulp bij de noodzakelijke opleidingen. Ook de gang naar gemeenten en UWV, die wel beschikken over dit soort dienstverlening - denk aan het leerwerkloket - zal voor de meeste werknemers niet erg logisch zijn. Al is het maar omdat het meestal volstrekt onduidelijk is waar je als werknemer moet aankloppen voor hulp en advies.

Wat wel duidelijk is, is dat een werknemer die zijn baan verliest naar het UWV kan stappen voor een WW-uitkering. Gedurende de maximaal 24 maanden dat mensen een WW-uitkering ontvangen, zoeken zij zelfstandig een nieuwe baan. Het UWV helpt indien nodig met zoeken en met het opstellen van een cv binnen de zogenaamde werkmap, een digitale mijn-omgeving van het UWV. Dit wordt gecombineerd met workshops en webinars, waarin wordt uitgelegd hoe het zoeken werkt. De werkzoekende kan zelfstandig informeren naar werk bij werkgevers of solliciteren op vacatures, bijvoorbeeld op werk.nl - een site gelieerd aan het UWV. Daarnaast kunnen werkzoekenden terecht bij uitzendbureaus of detacheringsbureaus en commerciële bemiddelaars.

Na maximaal 24 maanden gaan WW’ers die geen baan gevonden hebben over naar de gemeentelijke bijstandsuitkering. Vaak blijkt bij de instroom in de bijstand dat er op opleidingsgebied een flink probleem is: een gebrek aan Nederlandse taalvaardigheid, diploma’s die niet in Nederland zijn erkend, geen startkwalificatie of verouderde kwalificaties die niet meer voldoen aan de eisen van de markt. Dan pas wordt begeleiding van uitkering naar werk extra belangrijk, omdat inmiddels duidelijk is dat dit zelfstandig vaak niet gaat. En niet onbelangrijk: ook werkgevers weten dit. Daarom zijn zij vaak voorzichtig met deze groep: zij zullen hen niet snel aannemen, of alleen met financiële garanties, zoals een vergoeding bij gederfde loonkosten in geval van ziekte.

Kijkend naar het bovenstaande, dan kunnen we niet anders dan constateren dat het overgrote deel van de bewegingen op de arbeidsmarkt (de match tussen vraag een aanbod) buiten het zicht van de overheid verloopt. Want niet alleen in de periode dat mensen van werk naar werk gaan zoeken ze buiten de overheid om, eventueel op eigen kracht of met ondersteuning van wervings- en bemiddelingsbureaus of headhunters. Hetzelfde gebeurt in de periode als mensen een werkloosheidsuitkering ontvangen van het UWV. En daar hoeft op zich ook helemaal niets mis mee te zijn: als je uitgaat van een een klassiek economische opvatting, hoeft de overheid zich pas met de markt te bemoeien als er zonder zo'n interventie iets mis gaat.

Lees het hele artikel op bmc.nl