Schuifjessystemen en botsproeven: taal en de Omgevingswet

Een omgevingsplan of een interne kennisbijeenkomst: veel gemeenten doen al ‘iets’ met de Omgevingswet. Hoewel er verschil is in de diepgang en omvang van die experimenten, valt één ding op: de Omgevingswet ontwikkelt z’n eigen taal. Nieuwkomers in het Omgevingswet-woordenboek zijn ‘botsproeven’, ‘schuifjessysteem’ en ‘dashboard’. Maar ook aloude begrippen als integraliteit en flexibiliteit komen in dit lexicon voor.

De valkuil van taal

De ontwikkeling van een eigen taal is goed, want dit betekent dat een onderwerp leeft. Taal is echter ook een valkuil. Je kunt je er namelijk uitstekend achter verschuilen. Wie kent niet de collega die schitterend over duurzaamheid en integraliteit kan praten zonder dat het echt concreet wordt? Bij de Omgevingswet speelt dit ook. Want, wat bedoelen we met een ‘schuifjessysteem’ of een ‘botsproef’? Vaak gaan er achter deze woorden werelden schuil waarvan we eerst nog moeten ontdekken wat ze werkelijk betekenen.

Prachtig uit de hand gelopen

Bij diverse gemeenten experimenteren we met omgevingsplannen. Vooral de experimenten van het eerste uur zijn gestart vanuit idealisme en de oprechte wens om het anders te doen. Deze experimenten zijn prachtig uit de hand gelopen. Er is sprake van grote dynamiek: nieuwe instrumenten zijn bedacht, de groep betrokkenen (en critici!) is sterk uitgebreid en nieuwe wegen worden bewandeld. Kortom, een goed en leerzaam proces. Maar door de wens om het écht anders te doen, lijkt het soms wel op twee stapjes achteruit en één stap vooruit.

Schuifjessysteem

Taal speelt hierbij een belangrijke rol. Een mooi voorbeeld is het ‘schuifjessysteem’. Een instrument waarbij een voorgenomen ontwikkeling niet op alle parameters een voldoende hoeft te scoren, maar waarbij één of twee schuifjes best slechter mogen scoren. Met andere woorden: het plan kan best wat lager scoren op ‘schuifje’ cultuurhistorie, zolang het op ‘schuifje’ gezondheid hoger scoort, houdt het totaal toch een verbetering in: een saldobenadering (ook zo’n prachtig woord).

Babylonische spraakverwarring 

Klinkt logisch. Zeker aan de vergadertafel heeft iedereen er een beeld bij. Maar zodra het schuifjessysteem vanuit de vergaderzaal de vloer opgaat, begint de Babylonische spraakverwarring. Want, wat betekent dit systeem in de praktijk? Over welke waardes en verhoudingen hebben we het? Waar liggen de grenzen, en welke stand der schuifjes geeft groen licht? Voor je het weet leidt het schuifjessysteem in verschillende hoofden en op verschillende afdelingen een eigen leven. 

Begin een nieuw verhaal

Alleen al deze spraakverwarring kostte in diverse projecten waarbij ik betrokken ben, de nodige energie en leverde vertraging op (en dat resulteert dan weer in minder fraaie woorden, maar dat terzijde). De les die hieruit valt te trekken is dat je elk Omgevingswet-initiatief als het begin van een nieuw verhaal moet beschouwen. Zeker bij de grotere. En voordat je dit verhaal gaat vertellen, is het zaak om de juiste woorden te kiezen en van elkaar te begrijpen wat je hiermee bedoelt. 

‘The science of muddling through’

Twee tips, die helpen om dezelfde taal te (leren) spreken. Ten eerste, begin klein, ook bij grote implementatietrajecten of omgevingsplannen. Ga niet proberen allerlei instrumenten of nieuwe woorden te verzinnen. Bedenk eerst wat je eigenlijk wilt oplossen of wat je wilt bereiken (per stapje). In de planologische leerboeken van vroeger noemden we dat ‘incremental planning’, beter bekend als ‘the science of muddling through’. Liever tien mini-experimenten die slagen of mislukken (maar waarvan duidelijk geleerd wordt) dan één omvangrijk experiment. 

De buurman

De tweede tip is om niet in vaktermen te praten en te denken, maar woorden zo eenvoudig te houden dat je ze ook aan je kinderen of je buurman kunt uitleggen. De Omgevingswet moet dingen makkelijker maken, maar tot nu toe zijn de bedachte regels en instrumenten niet minder complex. Voor mij is de Omgevingswet pas geslaagd wanneer ook niet-juristen en –planologen snappen wat wij in ruimtelijke plannen opschrijven. Een simpeler en eenduidiger taalgebruik is daarvoor cruciaal…!

Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen rondom de omgevingswet? Geef je hier op voor de nieuwsbrief! ?