Loon sw’ers molensteen gemeenten

Het functieloon in de sociale werkvoorziening (sw) moet van tafel. Sw’ers moeten volgens het minimumloon worden betaald. Gemeenten hebben anders te weinig budget voor de begeleiding en ondersteuning van andere doelgroepen.

Dat stelt wethouder Hélène Oppatja (werk en inkomen, PvdA) van Alphen aan den Rijn in een brief aan minister Lodewijk Asscher en staatssecretaris Jetta Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). In die brief kaart Oppatja enkele pijnpunten van de Participatiewet aan. Pijnpunten die volgens haar niet alleen in Alphen, maar in veel andere gemeenten tot grote problemen zullen leiden.

De contouren van de Participatiewet − de opvolger van de gestrande Wet werken naar vermogen (Wwnv) − heeft Klijnsma op de laatste dag voor het kerstreces naar de Kamer gestuurd. Zo krijgen gemeenten zes in plaats van drie jaar de tijd om de sociale werkvoorziening te hervormen. Bedrijven worden verplicht om mensen met een beperking in dienst te nemen.

Gemeenten krijgen meer vrijheid bij het bepalen van de juiste ondersteuning aan hun inwoners. Die kan liggen op het terrein van werk, re-integratie of een beschutte werkplek, maar kan ook worden geboden via de Jeugdwet of de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Later wordt besloten of hiertoe een ongedeeld budget voor het sociale domein naar gemeenten overgaat.

Besparing
De invoering van de Participatiewet levert het rijk een besparing op van 60 miljoen in 2014 oplopend tot 400 miljoen euro in 2017 en 1,8 miljard euro structureel. De wet treedt op 1 januari 2014 in werking.

Oppatja vindt dat de Participatiewet zich beperkt tot de financiële systematiek. ‘Het werk van mensen voegt iets toe aan de maatschappij dat niet gevangen kan worden in termen van loonwaarde en rendement. Als we het hebben over arbeid moet het niet alleen over de prijs gaan, maar ook over de waarde: eigenwaarde, maatschappelijke waarde én economische waarde’, betoogt Oppatja in haar brief aan de bewindslieden. Het prijskaartje dat aan de Participatiewet hangt, komt gemeenten (te) duur te staan. En daarmee ook de bewoners van die gemeenten, stelt de Alphense wethouder. Een van de onderdelen van de Participatiewet die in haar optiek een financiële molensteen voor gemeenten dreigt te worden, is de sociale werkvoorziening. De financiële risico’s liggen volgens haar bij het functieloon, de verlenging van nieuwe instroom van een jaar (tot 2014) en het wegvallen van het herstructureringsbudget.

Aanvankelijk was bepaald dat de sociale werkvoorziening per 2013 zou worden afgesloten voor nieuwe instroom. Dit is nu met een jaar uitgesteld. Gemeenten moeten dit jaar dus nieuwe mensen aannemen die dan ook het zogeheten functieloon krijgen, dat 25 tot 40 procent hoger ligt dan het minimumloon.

Oppatja: ‘De rijksfinanciering voor de sociale werkvoorziening wordt vanaf 2014 afgebouwd, wat betekent dat gemeenten dat verschil moeten gaan bijpassen. Dat gaat ten koste van andere doelgroepen. Hoewel het een heel ingrijpende maatregel is, wil je ook gelijkheid.’ Het geld dat gemeenten kwijt zijn aan het functieloon voor de sw’ers, kan immers niet worden besteed aan mensen die eveneens ondersteuning nodig hebben, bijvoorbeeld zij die een beroep doen op de arbeidsmatige dagbesteding.

En hoewel Klijnsma in haar contouren voor de Participatiewet heeft aangegeven dat gemeenten zes in plaats van drie jaar de tijd krijgen om het aantal sw’ers zoveel mogelijk in het bedrijfsleven te plaatsen, blijft er altijd nog een groep van dertigduizend mensen over voor wie dat echt een stap te ver is. Ook het herstructeringsfonds − bedoeld als ‘werkbudget’ om de sw te hervormen − is in de Participatiewet verdwenen. ‘We hebben nog niet scherp of deze twee maatregelen per saldo goed of slecht uitpakken voor gemeenten. We zijn het nog aan het doorrekenen’, stelt de Alphense wethouder. Ze vreest dat het pas echt duidelijk zal zijn als de wet er eenmaal is.

Beleidsvrijheid
Oppatja heeft in haar brief aan Asscher en Klijnsma het belang van beleidsvrijheid voor gemeenten benadrukt, inclusief ontschotte budgetten. Gemeenten moeten de toeleiding naar werk en/of ondersteuning van kwetsbaren met minder geld dus efficiënter doen. ‘Dan moeten we wel onze handen vrij hebben om onze inwoners, ongeacht de aard en diversiteit van de problematiek, te kunnen helpen. De huidige financieringsstromen werken daarbij nu belemmerend.’

En beleidsvrijheid zonder financiële vrijheid is in de ogen van Oppatja een wassen neus. Getuige de contourenbrief van Klijnsma is het nog niet zeker dat zo’n ontschot er komt. Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken zegt deze week in Binnenlands Bestuur dat er wordt bekeken in welke mate dit kan (zie pagina 7).

Ook de Wet op de kinderopvang werkt volgens Oppatja belemmerend. ‘Voor mensen die vaak tijdelijk werk hebben, zit er een hoop administratieve rompslomp aan vast om voor een tegemoetkoming in aanmerking te komen. Dat moet eenvoudiger.’ Daarnaast hebben vooral mensen met onregelmatig en tijdelijk werk ‘last’ van de beperkte mogelijkheden van kinderopvang. Deze moet flexibeler, ook wat openingstijden betreft.

Oppatja is ervan overtuigd dat veel gemeenten tegen dezelfde problemen aanlopen die zij in haar brief aankaart. ‘Alphen aan den Rijn is een van de meest gemiddelde gemeenten van het land. Met een inwoneraantal van 72.000, een werkloosheidspercentage van 4,5 procent en een relatief klein swbedrijf zijn de uitdagingen waar wij voor staan representatief voor de situatie in de meeste gemeenten.

Als wethouder voorzie ik grote uitvoeringsproblemen als de plannen in ongewijzigde vorm doorgaan.’ Ook de VNG, Cedris en Divosa maken zich zorgen over de financiële consequenties van de Participatiewet. Onder meer omdat gemeenten fors minder geld krijgen om een groeiende groep mensen aan het werk te helpen.