Gedragsaanwijzing bespaart samenleving veel geld

Woningcorporaties zouden bij overlastkwesties bij huurders al in een vroeg stadium bij de rechter om een gedragsaanwijzing moeten vragen. Daarmee kunnen hoge kosten rond huisuitzettingen worden voorkomen.

Voorbeelden van woonoverlast
Burgemeester Van der Laan van Amsterdam gelastte onlangs de huisuitzetting van een overlastgezin in Amsterdam Noord die de buurt al tien jaar zou terroriseren. De woningcorporatie stapte hiervoor naar de rechter. Deze week werd bekend dat de gemeente Rotterdam vorig jaar 19.000 gevallen van woonoverlast heeft binnengekregen. In de meeste gevallen, 4000, ging het om huiselijk geweld, gevolgd door geluidsoverlast en vervuiling. Omdat nu pas voor het eerst dezelfde telmethode werd toegepast door zowel woningcorporatie, gemeente en politie is het onduidelijk of dit aantal een stijging of daling is.

Huurders ervaren meer overlast dan kopers
Michel Vols, promovendus en docent rechtsgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen, onderzocht de omvang van de problemen die omwonenden ervaren met overlastgevende buren. Veel Nederlanders blijken dagelijks grote overlast te ervaren van hun directe buren. In het Woononderzoek Nederland 2012, waar 70 duizend Nederlanders aan meededen, zegt 6 procent vaak overlast te ondervinden en 16 procent soms. Huurders ervaren meer overlast dan mensen met koopwoningen. Ruim 11 procent van de huurders in een meergezinswoning en 8 procent van de huurders in een eengezinswoning zeggen vaak overlast ervaren van directe buren. Voor de kopers in een meergezinswoning is dat 6 procent en voor kopers in een eengezinswoning 3 procent.

Middelste groep overlastgevallen lastigste
Vols onderscheidt drie categorieën woonoverlast die verhuurders hanteren. Lichte gevallen van overlast kunnen vaak onderling worden opgelost of soms met een bemiddelaar. Zware vormen van overlast worden vaak via de civiele rechter opgelost door huisuitzettingen. ‘De middelste groep is het lastigst. Verhuurders, gemeente en politie zitten vaak met de handen in het haar. Een juridisch instrument om deze overlast aan te pakken lijkt voor hen te ontbreken.’ Gemeenten hebben niet de bevoegdheid om een gedragsaanwijzing op te leggen aan een huurder. Dat zou de grondrechten schenden. Woningcorporaties kunnen wel naar de civiele rechter te stappen. ‘Maar vragen om een gedragsaanwijzing gebeurt nu nog veel te weinig.’

Gedragsaanwijzing bespaart samenleving veel geld
In minder dan 2 procent van de bijna 250 door Vols onderzochte vonnissen legt de rechter een gedragsaanwijzing op. ‘Verhuurders zouden in het belang van slachtoffer, overlastveroorzaker én belastingbetaler meer en sneller gebruik moeten maken van deze mogelijkheid. Dat dringt niet alleen de overlast terug, maar kan de samenleving ook veel geld besparen.’ Met huisuitzettingen is niemand beter af, vindt Vols. ‘De overlastgever verliest zijn woning en komt vijf jaar op een zwarte lijst, buren moeten jaren wachten voor een dossier dik genoeg is om huisuitzetting af te dwingen en de belastingbetaler moet kosten voor herhuisvesting en alles daaromheen opbrengen.’

Hoge kosten voor herhuisvesting
Die bedragen kunnen flink oplopen. De gemeente Eindhoven berekende dat een herhuisvesting 70.000 euro kost, vertelt Vols. ‘Daar komen juridische kosten, corporatiekosten, ontruimingskosten en kosten voor politie en rechter bij. Niemand is hier voor en je kunt in een huursituatie al in een veel eerder stadium wat doen.’ Nu moet een situatie eerst escaleren om een overlastdossier op te kunnen bouwen. ‘Maar door te vragen om een gedragsaanwijzing kun je de rechter er al na een paar klachten over het naleven van de huurovereenkomst bij betrekken.’

50 procent houdt zich aan gedragsaanwijzing
De civiele rechter kan overlastverboden opleggen. ‘Bijvoorbeeld dat de overlastgever geen foute vrienden meer mag ontvangen of zijn voortdurend blaffende hond moet muilkorven of afstaan. Als dat niet werkt, kan de rechter een dwangsom opleggen.’ Uit onderzoek van Vols in Engeland blijkt dat 50 procent van de gevallen zich houdt aan een gedragsaanwijzing, waarbij dus geen ontruiming hoefde plaats te vinden. ‘Als mensen zich niet aan de gedragsaanwijzing houden, wordt het rechterlijk vonnis een integraal deel van het overlastdossier. Zo stapelt dit eerder op en kan sneller worden ingegrepen.’

Naast verboden ook oplossingsgerichte geboden
In Engeland is de gedragsaanwijzing al langer een succesvol middel, al heeft de regering-Cameron het instrument nu uitgebreid. De gedragsaanwijzing bevat niet meer uitsluitend verboden, maar kan ook oplossingsgerichte geboden bevatten, zoals een agressiereductietraining of meewerken aan hulpverlening. ‘Daar gaat het soms ook te ver, zoals een verbod op zingen onder de douche. Het is een proces van trial and error.’ Over het algemeen worden deze geboden in Engeland positief onthaald.

Wetswijziging in Nederland niet nodig
In Nederland is een wetswijziging niet nodig, omdat hier het Burgerlijk Wetboek wordt gehanteerd, zegt Vols. 'Als huurder moet je alle verplichtingen nakomen.’ De gedragsaanwijzing kan ook in een vroeg stadium worden ingezet bij zwaardere gevallen. ‘Daar gaat het vaak om multiprobleemgezinnen met kinderen erbij of gevallen van ziekte. Dan beroept men zich vaak op een noodsituatie en is huisuitzetting disproportioneel. In dit soort gevallen kan een rechter prima een gedragsaanwijzing opleggen.’