Haagse wethouder: onmogelijke business case voor warmtenetten
De onzekerheid voor private partijen is nu te groot, zegt wethouder Kapteijns.
De gemeente Den Haag had verregaande plannen voor de ontwikkeling van warmtenetten. Het plan was om op korte termijn de verwarming van 45.000 tot 60.000 woningen aan te besteden. Maar energiewethouder Arjen Kapteijns heeft hier een streep door gezet. De business case is namelijk niet rond te krijgen, zegt hij. Voor de betrokken bedrijven zijn de onzekerheden te groot, onder andere doordat er twee nieuwe warmtewetten aankomen.
BB Waarom wilden jullie met de ontwikkeling van grootschalige warmtenetten vooruitlopen op de komende wetgeving?
Omdat we daar als Den Haag goede kansen toe zagen. Bij ons komt een aantal dingen bij elkaar: de aanlanding van WarmtelinQ is fysiek nu vol in aanleg, met restwarmte uit de haven van Rotterdam. Van die aanlandingsplek willen we de duurzame energiehub van de stad van maken, omdat dit ook een kansrijke plek is voor geothermie en grootschalige aquathermie. Dat staat of valt met het kunnen afzetten van die warmte, en daar zijn die warmtenetten voor nodig. Dus er was een momentum.
Door vooruit te lopen op die wetgeving zagen we mogelijkheden om via een meer private investeringsroute op de middellange termijn een aantal grote stappen te zetten. Maar uit de verdiepende business case blijkt dat dit niet mogelijk is. We hebben die business case bewust openbaar gemaakt, ook richting het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en andere stakeholders, om te laten zien waarom het niet uit kan.
U schrijft in uw raadsbrief kernachtig: ‘Op dit moment heeft het rijk nog niet de juiste omstandigheden gecreëerd om de warmtetransitie in Nederland te realiseren.’ Wat zijn de grootste obstakels? En lossen de twee nieuwe warmtewetten die op?
Waarom de omstandigheden dit nu niet mogelijk maken, heeft voor een groot deel te maken met de onzekerheden in de markt. Dat gaat over hoe de bedrijven straks hun prijs kunnen berekenen, want dat moet nog uitgewerkt worden. Dat gaat over wat de afschrijvingswaarden gaan zijn van de investeringen die bedrijven nu doen. Daar is in de huidige conceptwetten nog niks over bekend. Dit soort dingen maakt dat bedrijven die nu investeren uitgaan van het worst case scenario. De risico's die zij nemen, hebben invloed op de prijzen die zij in rekening brengen. En dat in combinatie met de nog vrij beperkte subsidiemogelijkheden. Als Den Haag zouden we dan, naast de nagenoeg onontkoombare investering van de gemeente en woningbouwcorporaties zelf, bijna het hele potje dat landelijk beschikbaar hiervoor nodig hebben.
Dan heeft u het over de Warmtenetten Investerings Subsidie.
Precies. En of de juiste omstandigheden er wel komen, is erg afhankelijk van hoe deze wetgeving er uit gaat zien. Maar ik stel wel vast dat de route die wij hadden ingezet, de route van de aanbesteding en het in de lead zetten van private partijen, nu niet mogelijk is. De keuze die nu landelijk is gemaakt is om wettelijk vast te leggen dat het merendeel van de warmtenetten in publieke handen moet gaan komen, gaat niet meer vliegen. Dus dan moeten wij sowieso over naar een andere vorm van het realiseren van deze warmtenetten.
Maar het blijft voor u dus onzeker of die twee warmtewetten de oplossingen brengen? Als gemeente Den Haag lobbyen jullie bij het rijk. Welke punten zijn in jullie ogen cruciaal?
Misschien wel het allerbelangrijkste is dat er zo snel mogelijk duidelijkheid komt. Want zolang die er niet is, gebeurt er niks in warmtenetland. Althans niet op de schaal die nodig is. In een stad als Den Haag, en dat geldt denk ik in alle grote steden, hadden we het over 45.000 en 60.000 woningen. Het totale potentieel is nog wel groter. Heel simpel gezegd: in alle delen van onze stad waar veel gestapelde bouw is, waar de woningbouwcorporaties veel bezit hebben, blijven grootschalige collectieve warmtenetten de best betaalbare optie.
Wat daar onder meer voor nodig is, is financiële ondersteuning vanuit het rijk. Want dit zijn de delen van de stad waar mensen wonen met relatief lagere inkomens, met veel kwetsbare mensen. Dat vraagt iets extra's van de overheid. Van deze mensen kunnen we niet alles verwachten. De woningbouwcorporaties hebben nu iets meer investeringsruimte, maar die moeten al vol inzetten op het aanpakken van de EFG-label-woningen, dus op alle slechte geïsoleerde woningen. Zij zetten dus vol in op het isoleren en opknappen van de bestaande voorraad. Het zou heel verstandig zijn om dat in één keer goed te doen. Als je woningen nu grootschalig renoveert, moeten we niet cv-ketels gaan terughangen. Dat is wel wat er de komende jaren dreigt.
Als je dat doet, is dat niet alleen slecht nieuws voor de verduurzaming van Nederland, maar ook voor de huurder. Want dat betekent dat we over vijf of tien jaar weer een keer de woning op z'n kop komen zetten, omdat dan alsnog die warmtenetaansluiting nodig is.
Dit zijn de delen van de stad waar mensen wonen met relatief lagere inkomens, met veel kwetsbare mensen.
U zegt dus dat er extra financiële ondersteuning nodig is. Jullie hebben eerder gesproken over een gemeentelijke subsidie voor de aansluitkosten van een bewoner. Moet daar inderdaad een aparte pot geld voor komen?
Ja. Hoe die regeling moet worden genoemd, maakt me niet zoveel uit. De pilotprojecten Aardgasvrije Wijken, die vanuit Binnenlandse Zaken worden gesubsidieerd, lopen nu een paar jaar. Dat gaat om kleinschalige projecten, waar wij als Den Haag ook in meedoen. Bij dat type projecten heb je het in Den Haag over ongeveer 5.650 euro extra per woning. En dat is slechts voor de uitbreiding van een bestaand net. Als we van deze groep mensen in een stad als Den Haag vragen dat zij van het aardgas afgaan, kunnen we dat niet op hun portemonnee afwentelen.
De Wet Gemeentelijke Instrumenten Warmtetransitie wordt begin maart in de Tweede Kamer plenair behandeld. Maar de Wet Collectieve Warmtevoorziening ligt nog bij de Raad van State. Hoe snel ziet u duidelijkheid komen?
Ik ben maar een eenvoudige wethouder, zal ik maar zeggen. Maar ik vrees dat die nog wel even op zich laat wachten. Het is echt belangrijk dat de Kamer de vaart er inhoudt. De uitwerking van de wet, die noodzakelijk is om voor de langere termijn zekerheid te hebben in de investeringen die nu gedaan worden, komen vooral te zitten in de Algemene maatregelen van bestuur; dus in de besluiten die onder die wet komen te hangen. Die uitwerking kan nog weer een jaar langer duren.
Ook uit oogpunt van rechtvaardigheid vind ik dat we terughoudend moeten zijn met de aanwijsbevoegdheid.
Waarover wilt u concreet meer duidelijkheid?
Over hoe de tarieven bepaald gaan worden. De koppeling tussen de gasprijs en de prijs voor warmte vanuit een andee bron gaat losgelaten worden. Maar hoe die prijs tot stand gaat komen, is nog niet duidelijk. Toekomstige warmtebedrijven, of die privaat of publiek zijn, moeten weten waar ze mee kunnen rekenen. We zullen in de toekomst nog steeds investeringen van private partijen gaan vragen. Wat betekent dat voor hun afschrijvingen? Wat voor rendement kunnen zij inrekenen? Als de warmtenetten grotendeels in publieke handen gaan komen, wat voor restbedragen kunnen private partijen daarvoor in rekening brengen? Dat zijn een aantal belangrijke dingen die op dit moment totaal onduidelijk zijn.
Gemeenten krijgen straks een aanwijsbevoegdheid, en mogen dus aanwijzen welke wijken verplicht van het gas afgaan. Gaat u van die bevoegdheid gebruik maken?
Ik zit daar ongelooflijk dubbel in. Als je hem niet toepast, wordt het nog veel ingewikkelder. Maar ik vind dat we hem niet nodig moeten hebben, omdat we iedere woningeigenaar of huurder een dermate aantrekkelijk aanbod doen dat die stok achter de deur niet nodig gaat zijn om hen te laten overstappen. Ook uit oogpunt van rechtvaardigheid vind ik dat we terughoudend moeten zijn. Want wat we gaan zien, is dat de wijken waar collectieve warmtenetten kansrijk zijn, precies de plekken zijn waar de meest kwetsbare mensen wonen.
In andere delen van de stad, waar veel eigen woningbezit is, kunnen mensen wat makkelijker individuele warmteoplossingen financieren dan deze inwoners in de wat meer kwetsbare wijken. En de minister zegt dat we als wethouders juist tegen deze mensen moeten zeggen: jongens, we gaan jullie van het gas afsluiten als je niet meedoet aan het warmtenet. Ik vind dat een moeilijk verhaal.
Wat hoort u van collega-bestuurders over de aanleg van warmtenetten in hun gemeenten? In een Kamerbrief schrijft klimaatminister Rob Jetten dat de aanvragen Warmte Investerings Subsidie (WIS) blijven doorgaan en er dus geen stilstand is.
Maar de motor hapert wel, zou ik tegen hem willen zeggen. Op kleinere schaal gebeurt er best wel wat, maar daar redden we het niet mee. Als we naar onze bronnen kijken, is het heel simpel: de ontwikkeling van geothermie wordt pas interessant vanaf 10.000 aansluitingen. Dat soort projecten zie ik nog niet in Nederland.
Ik heb veel contacten: binnen de VNG, maar ook in de G4. Dus ik spreek mijn collega’s regelmatig. En ook in de media zien we dat projecten in Amsterdam, Utrecht en op veel andere plekken enorm moeizaam gaan. We hebben echt de hulp van het rijk nodig. En gezien de mensen die dit betreft, vind ik dat heel terecht. Die 35 miljard van het Klimaatfonds…; het is fijn dat Tata Steel en andere grote bedrijven daarmee geholpen worden. Maar we moeten met dat geld ook juist de kwetsbare mensen in onze steden in de gelegenheid stellen mee te doen in de warmtetransitie.
Afgesproken is: kostenneutraal.
Ook geen "streven naar". Nee: kostenneutraal.