Vergezichten en tegenwind

Duurzame ambities van Texel hebben één zwakke plek

Met 4500 aansluitingen is TexelEnergie de grootste energiecoöperatie van Nederland; leverancier bovendien van schoonste gas en stroom. In een inspirerend visieboek schetst de gemeente duurzame vergezichten: wethouder Eric Hercules wil meer, maar heeft politiek de wind niet altijd mee. Een kijkje op Texel.

Dat is nou jammer. De splinternieuwe, duurzame veerboot tussen Texel en Den Helder ligt wegens een storing aan de kant. En dus begint dit verhaal over duurzaam Texel op de vertrouwde dieselboot Dokter Wagemaker, waar veermaatschappij TESO met enig technisch vernuft gelukkig wel de uitstoot van heeft verminderd. Bij aankomst in de Veerhaven van Texel wacht een elektrisch huurautootje. Het is gek genoeg de enige die op het eiland te huren is, vertelt de eigenaar van de garage die de auto levert. Eilandbezoekers vinden het toch spannend of ze het op de accu wel redden, of misschien nemen ze liever de Texelhopper, de openbaar vervoersdienst van de provincie, gemeente en lokale taxibedrijven.

De garagehouder stapte vijf jaar geleden met 26 ondernemers enthousiast in een gesubsidieerd project voor duurzaam vervoer op Texel. Maar als je hem nu vraagt welk cijfer hij Texel zou geven voor duurzaamheid, geeft hij toch een onvoldoende. Want ‘iedereen is ervoor, maar het mag niks kosten en je mag het niet zien’.

Hij legt de vinger op de zere plek van Texel: de al jaren slepende discussie op het eiland over windmolens. Die horen er niet in het unieke landschap, is in de gemeenteraad de overheersende opinie. Het eiland waar altijd de wind waait, telt er op dit moment één. Terwijl met twee grote molens heel Texel van energie is te voorzien, zegt Leo Timmers, bestuurder van coöperatie TexelEnergie. Maken die het eiland nou echt lelijker? Blijven daardoor de toeristen weg? Hij meent van niet, maar heeft geen keuze dan te wachten op windvriendelijker politiek tij. Lang kan het niet duren; de lokale ondernemers en inwoners staan volgens hem tegenwoordig in meerderheid positief tegenover windenergie. En toeristen? ‘Ik heb de indruk dat zij juist graag naar Texel als natuureiland komen. Zij zijn verbaasd dat hier geen windmolens staan voor duurzame energie.’

Creatieve bewoners
Maar vooruit, laten we het hebben over het succesverhaal van Texel, de energiecoöperatie die acht jaar geleden door bewoners werd opgericht om mee te helpen aan de gemeentelijke ambitie om in 2020 energieneutraal te zijn. Wat een positieve energie kwam daar toen vrij, en nog. ‘Wij hebben inmiddels drieduizend leden, die met elkaar 4500 aansluitingen hebben op gas en of elektra, allemaal duurzaam opgewekt of ingekocht. Texel telt ruim zesduizend huishoudens, dus daarmee zijn wij al jaren relatief en absoluut de grootste energiecoöperatie van Nederland.’ Het succes maakt dat Timmers zijn eiland qua duurzaamheid een mooie acht geeft als rapportcijfer. De energie is vooral afkomstig van zonnepanelen, zowel op particuliere huizen als huurwoningen en op enkele grote bedrijfsdaken.

In 2014 richtte TexelEnergie samen met enkele collega’s en duurzaamheidsorganisatie Urgenda de Duurzame Energie Unie op, een coöperatie van lokale duurzame energiebedrijven. Inmiddels zijn daarbij 28 lokale energiecoöperaties aangesloten. ‘Zo vormen we een sterke landelijke coöperatie, die de schakel vormt tussen de energiemarkt en onze klanten. De Duurzame Energie Unie koopt de benodigde extra groene stroom in en verzorgt ook onze facilitaire dienstverlening. Zij kunnen dat veel efficienter dan alle kleintjes afzonderlijk.’

Toch heeft ook TexelEnergie met vallen en opstaan moeten leren, vertelt Timmers. TexelEnergie heeft de afgelopen jaren stevig moeten inkrimpen. De financiële businessmodellen bleken niet allemaal even goed doorgerekend. Toen de subsidiestroom opdroogde, kon de coöperatie nauwelijks op eigen benen staan. Andere gemeenten zou hij de tip willen geven om coöperaties goed te begeleiden. ‘Het begint altijd met enthousiaste en creatieve bewoners, die vol goede ideeën zitten. Maar daarnaast moet je ook mensen neerzetten die kritische vragen stellen en die naar de financiële haalbaarheid kijken. Ook de communicatie met omwonenden is ontzettend belangrijk, daar kan de gemeente een rol in spelen.’

Bij gebrek aan een kritische, financieel onderbouwde blik, liepen bij TexelEnergie enkele mooie projecten spaak. Zo is het niet gelukt om een vergistingscentrale voor biomassa te realiseren. En een project met blokverwarming op een houtkachel voor bijna honderd huurwoningen wordt binnenkort met verlies stopgezet. ‘De wetgeving is tussentijds veranderd, er waren wat technische problemen en afspraken tussen de woningcorporatie en TexelEnergie waren niet goed vastgelegd. Dat is jammer, want er is door iedereen veel tijd en enthousiasme in gestoken.’

Verandering klimaat
Aan bevlogenheid ontbreekt het evenmin in de kamer van wethouder Eric Hercules, waar ook projectleider Pieter de Vries is aangeschoven. Op tafel ligt het boek Planet Texel, vol inspirerende vergezichten over duurzame ontwikkelingen op het eiland. Het boek is tot stand gekomen met hulp van ontwerpers, architecten, ondernemers, bewoners en belangenorganisaties. Er staan bijvoorbeeld ideeën in over ecologische en flexibele vakantiehuisjes en over creatief gebruik van de traditionele Texelse schapenboeten, de vele kleine schuurtjes in het landschap.

Andere visies gaan veel verder: een grote herinrichting van het toeristisch centrum van De Koog. Of de aanleg van een drijvende golfbreker langs de Waddenkust, met windmolens en zonnepanelen erop, die tegelijkertijd dient als toeristische attractie en een baai vormt voor innovatieve zeeboerderijen. Wethouder Hercules (PvdA) spreekt opgetogen over de vele duurzame mogelijkheden die er nog zijn op Texel en de energie die hij op het eiland ervaart om daarmee aan de slag te gaan. ‘Eilandbewoners zijn gewend hun eigen broek op te houden. Dat moet ook wel, want als eiland ben je kwetsbaar. Drie jaar geleden was er midden in het hoogseizoen een breuk in een van de twee waterleidingen naar het eiland. Toen hebben we vrachtladingen flesjes water moeten aanslepen, het was kantje boord.’

Ook door de directe confrontatie met de klimaatveranderingen, denken Texelaars meer na over duurzaamheid, meent Hercules. ‘Op de klimaattop gaat het over cijfers van de zeespiegel; die ligt hier op het strand.’ Die zichtbaarheid geldt ook voor het energieverbruik. ‘Het eiland heeft twee aansluitingen: gas uit Friesland en elektriciteit uit Noord-Holland. We kunnen precies meten hoeveel stroom we minder zijn gaan verbruiken. Dat stimuleert enorm. Bewoners van ruim tweeduizend woningen, hebben op eigen initiatief – met 25 procent subsidie – energiebesparende maatregelen getroffen.’

Windaandelen
Ook de gemeente zelf leverde een kwart in op energieverbruik, sinds alle openbare verlichting brandt op energie uit zonnepanelen die op de rioolwaterzuivering zijn geplaatst. Een investering van een miljoen euro in een zonneweide die op dit moment bij de gemeenteraad ligt, maakt het mogelijk dat de gemeentelijke organisatie binnenkort ruimschoots zelfvoorzienend is in energieverbruik.

De ambitie van Texel was ooit om als eiland volledig energieneutraal te zijn in 2020. Gaat dat ook lukken? ‘Wel als de gemeenteraad nu besluit tot het plaatsen van een paar windmolens, maar dat gaat helaas voor de verkiezingen niet meer gebeuren’, constateert de wethouder met spijt. De raad wilde zelfs geen draakvlakonderzoek laten uitvoeren, waar TexelEnergie met een burgerinitiatief honderden handtekeningen voor had verzameld. Hercules is persoonlijk voorstander van windmolens, zeker als inwoners met een windaandeel geld kunnen verdienen. Projectleider De Vries vult aan dat de mening van vooral jongere mensen onderbelicht is. ‘Iedereen onder de dertig vindt windenergie vanzelfsprekend, onder de veertig zeggen ze: “als we er maar zo min mogelijk last van hebben” en onder de vijftig gaan ze akkoord, als iedereen er maar van kan profiteren.’

De Vries vindt dat Texel ondanks alle inspanningen nog een onvoldoende scoort op duurzaamheid. ‘Er moet nog veel gebeuren.’ De wethouder is met een gemiddelde zeven positiever, afgezet tegen andere gemeenten in Nederland. ‘Met duurzame energie lopen wij, net als iedereen, nog schromelijk achter. Maar qua sociale verbondenheid en respect voor het landschap, zitten we aan de top. Op Texel wordt al decennia nagedacht over hoe we het eiland mooi kunnen houden en toch geld kunnen verdienen aan toerisme. Tegelijkertijd bezuinigt dit college niet op sport, zorg, cultuur en welzijn en proberen we de enige middelbare school op het eiland te behouden. Want ook sociale cohesie is duurzaamheid. Onze ambitie is dat Texel de beste plek op aarde is om te wonen, werken en bezoeken.’

ingehaald door Ameland
De mooie resultaten van Texel ten spijt, wordt het eiland op duurzaamheid inmiddels ingehaald door Ameland. Daar kiest het gemeentebestuur écht voor duurzaam, zegt Antoine Maartens, die vanuit duurzaamheidsorganisatie Urgenda gemeenten op de Waddeneilanden begeleidt.

Vooropgesteld: met TexelEnergie is deze gemeente absoluut koploper en met de nieuwe veerboot maakt het eiland ook een klapper, zegt Maartens. ‘Maar het is de vraag wiens verdienste dat is.’ Het vervoersplan van de Texelhopper en de openbare verlichting op zonne-energie kunnen wel op het conto van de gemeente worden geschreven. Per saldo ziet Maartens te weinig CO2-reductie, en dat is uiteindelijk wat telt bij duurzaamheid. ‘Texel is goed bezig, maar elders gebeurt inmiddels meer.

Ameland heeft nu een zonneveld van zes MW, goed voor twintig procent van het stroomverbruik op het eiland. Daar heeft de gemeente echt de nek voor uitgestoken. Hoe ga je met de provincie om, hoe speel je dat spel? Ameland is daar supergoed in, ik kan niet anders zeggen.’ Ook in ambtelijke inspanning doet Ameland het beter, met drie fte’s op 3500 inwoners. Daar blijft die ene ambtenaar in het vier keer grotere Texel bij achter.