Aanknopingspunten voor ‘groene’ ontwikkeling

Auteur artikel: Eric Burgers

In hoeverre gaat verstedelijking samen met de ontwikkeling van een groene, gezonde leefomgeving? Wander Apotheker, inmiddels vijf jaar bij Procap, bekijkt gebiedsontwikkelingen zoveel mogelijk door een ‘groene’ bril en ziet kansen genoeg. “Door een evenredige waardering van natuur, landschap en economie ontstaan nieuwe perspectieven op samenhang tussen wonen, werken en welzijn.”

Drinkwater, schone lucht, schaduw… Project- en gebiedsontwikkelingen staan nogal eens op gespannen voet met het behoud dan wel de vorming van ecosystemen die zulke vitale ecosysteemdiensten leveren. Mits van tevoren goed wordt nagedacht over de aanwezige en potentiële kwaliteiten van een plek of gebied, hoeven economische ontwikkeling en een duurzame ruimtelijke ontwikkeling elkaar volgens Wander echter niet te bijten. “Integendeel. Als je verschillende ambities, perspectieven en projecten naast elkaar legt en uitzoomt naar een hoger schaalniveau, worden allerlei dwarsverbanden zichtbaar. Letterlijk, tussen locaties of tussen openbare en private ruimte. Maar ook figuurlijk, tussen ruimtelijke functies of tussen beleidsthema’s. Door die samenhang in beeld te brengen, ontdek je aanknopingspunten voor ontwikkeling.”

SHE

Wander is momenteel betrokken bij de ontwikkeling van de spoorzone tussen Hengelo en Enschede (SHE), zo’n 1.600 ha, naar een gebied waarin wonen, werken en voorzieningen samenkomen en de regionale kenniseconomie beter tot zijn recht komt. “Als kwartiermaker namens beide gemeenten ben ik op zoek naar nieuwe vormen van stedelijkheid in Twente. Hebben we het over een spoorzone tussen twee steden of over een groene corridor in een agglomeratie die qua inwonertal de vijfde stad van Nederland is?”

Het creëren van een toegankelijke groene leefomgeving staat wat hem betreft voorop. Dit gebeurt bijvoorbeeld door de campus van de Universiteit Twente nog sterker met het omliggende landschap te verbinden, legt hij uit. Wanneer parkeren in de spoorzone centraal zou worden geregeld en hekken verdwijnen, ontstaat een open gebied met ruimte voor nieuwe loop- en fietsroutes én ecologische ontwikkeling. “Het Kristalbad en omgeving, een waterbergings- en zuiveringsgebied in het hart van de spoorzone, zou op termijn als een soort Central Park kunnen fungeren, met doorsteekjes naar de campus, de stadcentra en het buitengebied. Zo liggen er meer kansen voor ontwikkeling.”

“Doordat de baten van een groene, gezonde leefomgeving zich lastig laten vangen in exacte getallen is vergroening vaak een sluitpost in een begroting”, zegt Wander, “terwijl glashelder is dat ontwikkelen en bouwen zonder oog te hebben voor landschappelijke waarden en ecosysteemdiensten een doodlopende weg is. Als adviseur inventariseer ik met een opdrachtgever graag de wegen die wél naar een groene, gezonde leefomgeving leiden. Enerzijds door positieve effecten zoveel mogelijk te concretiseren en in geld uit te drukken, anderzijds door mogelijkheden te koppelen aan praktische initiatieven.”

Woonvormen

Volgens Wander kan een in het omliggende landschap geïntegreerd woonmilieu bedrijvigheid aantrekken en woonvormen dragen die aansluiten op de leefstijlen van talent dat op zoek is naar nieuwe stedelijke gemeenschappen. Een openbare ruimte die sporten en bewegen aanmoedigt, kan worden gekoppeld aan regionaal aanwezige kennis van sportmedische technologie. “Er zou een faciliteit voor topsport kunnen ontstaan, waar sportbeoefening, kennisontwikkeling en bedrijvigheid samenkomen, maar waarvan óók inwoners van de regio gebruik kunnen maken.” Nieuwe routes door het gebied heen nodigen bovendien uit tot wandelen, hardlopen, skeeleren en fietsen. “Een beter ontsloten groene omgeving draagt bij aan een actieve levensstijl voor inwoners van beide steden.”

Qua wonen denkt Wander aan diverse woningtypen en collectieve voorzieningen. Binnen- en buitenlands talent kan er een wooncarrière doormaken óf er juist voor korte tijd verblijven.” De financiële ruimte voor ontwikkeling van woningen kan worden gevonden door her en der de hoogte in te gaan en door samen te werken met het bedrijfsleven. “Niet dat ik nu allemaal woontorens voor me zie. Maar door op een aantal kavels een hoge dichtheid na te streven in voor werknemers van regionale bedrijven aantrekkelijke woonvormen, creëer je wel speling.” 

Zulke woonvormen kunnen ook gelijk een proeftuin zijn voor biobased bouwen, vervolgt hij enthousiast. “Twentse vezelgewassen worden hier toegepast in gezonde, milieuvriendelijke gebouwen. Waarom niet? Door een ander gebruik van landbouwgrond, met een werkend verdienmodel, wordt toegewerkt naar een duurzame regionale bouweconomie die onderscheidende, in het landschap ingebedde stedelijkheid helpt doen ontstaan. Ik zie het wel voor me.”

Belevingswaarde

In opdracht van Provincie Friesland werkte Wander als kwartiermaker aan een integraal gebiedsplan voor het gebied rond de Afsluitdijk aan Friese zijde. De hamvraag: hoe kan het toeristisch potentieel van het gebied beter tot zijn recht komen? “Op het voormalige werkeiland Kornwerderzand liggen onder meer de Lorentzsluizen, het Kazemattenmuseum en een bezoekerscentrum. Er wordt ook een spectaculaire vismigratierivier aangelegd die trekvissen in staat stelt te manoeuvreren tussen de Waddenzee en het IJsselmeer. Alleen al vanwege die waterbouwkundige bakens is het een cultuurhistorisch rijk gebied. Maar zo wordt het nog te weinig ervaren. Dat kan beter.”

Volgens Wander gaan een landschappelijk aantrekkelijke en diverse inrichting van de omgeving en een gezonde businesscase voor de aanwezige instellingen goed samen. “Benader en organiseer je het gebied als samenhangend geheel, dan trek je ook meer publiek dat de combinatie van natuur, techniek en cultuur waardeert.” Het gebiedsplan geeft aan hoe geografische en thematische samenhang kan ontstaan en hoe inwoners in de luwte kunnen wonen. “Door groene routes aan te leggen, bijvoorbeeld, die markante plekken verbinden.” Eén daarvan wordt het pad naar en over de nieuwe vismigratierivier. “Zo’n bezienswaardigheid voor liefhebbers van natuur én civiele techniek kan de belevingswaarde van het gebied echt een boost geven.”