Terug naar de natuur
Gemeentelijke begraafplaatsenand ongeveer vijftien natuurbegraafplaatsen, waarvan de helft op delen van gemeentelijke begraafplaatsen is gevestigd. Vijf of zes zijn als Heidepol volledig op een landgoed in de natuur gevestigd.
De provincie Gelderland krijgt maandelijks een aanvraag van een landgoed of natuurterreinbeheerder voor een vergunning voor natuurbegraafplaatsen. Nog weinig mensen doen het, maar is het begraven in de natuur een trend?
GPS-coördinaten
Een simpele plaquette met naam, geboortedatum en sterfdatum is het enige dat enkele maanden na een begrafenis in de natuur op landgoed Heidepol nog overblijft. En zelfs deze sobere herinnering breekt mettertijd af. Dan resteren alleen nog kadastrale kaarten en GPS-coördinaten die nabestaanden wegwijs maken naar de laatste rustplaats van hun dierbare.
Dassenburcht
Natuurbegraven heet het op Heidepol. Het graf wordt vanzelf weer onderdeel van de natuur. De overledene ligt er voor eeuwig en de natuur verzorgt het graf. Op de natuurbegraafplaats worden overigens ook steeds meer mensen in lijkwaden begraven. Gevaar dat dassen en roofvogels het net gegraven graf aantasten, is er niet volgens René Poll, directeur van stichting Natuurbegraven Nederland en exploitant van het 17 hectare tellende landgoed Heidepol. ‘Het is de afgelopen drie jaar niet voorgekomen. En we hebben een dassenburcht op het terrein.’
Natuur gaat voor
Niet elk landgoed of natuurterrein is geschikt voor natuurbegrafenissen. Op de Heidepol, waar plaats is voor ruim 7000 graven en ook aan nieuwe natuur wordt gewerkt, gelden er voorwaarden als een verbod op harde ornamenten als grafstenen en vaste planten. ‘De natuur gaat voor. Mensen moeten ook accepteren dat er over het graf wordt gelopen.’
Grondwaterspiegel
Ook de grondwaterspiegel is een hard criterium. Volgens de Wet op de Lijkbezorging moet een overledene niet alleen tachtig centimeter onder de zoden liggen, de kist moet ook dertig centimeter boven de gemiddelde hoogste grondwaterstand blijven.
Gemeentelijke begraafplaatsen
Er zijn in Nederland ongeveer vijftien natuurbegraafplaatsen, waarvan de helft op delen van gemeentelijke begraafplaatsen is gevestigd. Vijf of zes zijn als Heidepol volledig op een landgoed in de natuur gevestigd. Ook uitvaartverzorger Dela heeft een natuurbegraafplaats van zes hectare op begraafplaats Den en rust in Bilthoven.
Wildgroei
Begraven in de natuur is een trend, meent de provincie Gelderland. Steeds vaker vragen landgoedeigenaren of ze een natuurbegraafplaats op hun domein mogen beginnen. ‘De afgelopen vijf maanden heb ik al vijf nieuwe initiatieven voor een natuurbegraafplaats voorbij zien komen’, zegt Gedeputeerde Jan Jacob van Dijk (CDA) van Gelderland. Hij vindt natuurbegraven een mooi initiatief, maar het moet geen wildgroei worden. ‘Wij stellen voor om in hoogwaardige natuur, die bij ons Gelders Natuur Netwerk heet, maximaal vijftig graven per hectare toe te staan. In het Gelders Groen ontwikkelingsgebied waar we nieuwe natuur op bijvoorbeeld voormalige landbouwgrond nastreven, staan wij basis van een studie van Alterra Wageningen Universiteit maximaal tweehonderd graven per hectare toe.’ De eeuwigdurende grafrust is contractueel geregeld.
Pionier
Dat Heidepol met liefst 425 graven per hectare ruim boven beide normen zit, verbaast hem. ‘Kennelijk hebben zij hiervoor een goedkeuring in het bestemmingsplan van de gemeente Arnhem’, zegt Van Dijk. Ze hebben het geluk van de pionier. ‘Nieuwe plannen worden strenger beoordeeld´, zegt de Gedeputeerde. ‘We hebben bijvoorbeeld een kaart gemaakt waarop wij aangeven waar het kan en waar niet. Oude boomwortels mogen geen schade lijden en in nooit omgewoelde grond mag niet worden gespit.’
Strenge voorwaarden
Ook Natuurmonumenten spreekt van een trend. ‘We worden steeds vaker benaderd door onze leden met de vraag of ze op een plekje in hun favoriete natuurgebied mogen liggen na hun dood. Onze leden zijn gemiddeld zestig-plus en die zijn er meer mee bezig dan een stel van dertig met een beginnend gezin’, constateert Claudia Majoor, programmamanager business development. Net als de provincie Gelderland hanteert Natuurmonumenten strenge voorwaarden.
Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur 22 van deze week (inlog)
Behalve het verlagen van de grafdichtheid - van gemiddeld 580 naar 50 graven per hectare - daalt de omzet uit natuurbegraven met 91%. Hierdoor verliest natuurbegraven zijn potentieel als verdienmodel en komen particuliere initiatieven om cultuurgoederen – landgoederen, vestingen, steenovens, kastelen en dergelijke - in stand te houden en open te stellen op de tocht te staan. Dit staat haaks op het streven van de provincie om landgoederenzones te ontwikkelen en cultuurgoed te behouden.
Het verlagen van de grafdichtheid leidt bovendien tot een spreiding van natuurgraven in natuurgebied en een extra oppervlaktebeslag van 2200% ten opzichte van de huidige praktijk. Hierdoor raakt het GNN 23 keer sneller vol en bestaat de kans dat Gelderland binnen 100 jaar verandert in een ‘dodenakker.’ Dit staat haaks op de natuurdoelstellingen van de provincie.
Als de provincie verstandig is houdt zij het verdienpotentieel van natuurbegraven daarom op peil en concentreert zij natuurbegraven op locaties met een dubbelbestemming natuur en cultuur. Dit kan door de grafdichtheid in het GNN vast te stellen op 50 – 250 graven per hectare - nog altijd een reductie van 50 % t.o.v. de huidige praktijk - en binnen deze bandbreedte te differentiëren op basis van de natuurwaarden van het betreffende plangebied. In de meeste gevallen leidt dit tot een realistisch verdienmodel dat aansluit bij de bestaande natuurbegraafpraktijk en de aanbevelingen van het Alterra-rapport ‘Terug naar de Natuur’.
Om oneerlijke concurrentie en monopolievorming te voorkomen moet de provincie het ontwikkelen van natuurbegraafplaatsen in gesubsidieerde natuurgebieden tegengaan. Hiermee bevordert zij een ‘gezonde’ natuurbegraafmarkt die voldoet aan de Europese richtlijnen en adequaat inspeelt op de wensen van de consument.
Beide maatregelen voorzien in de beleidsmatige kaders die het ‘nieuwe begraven’ nodig heeft om zijn vleugels uit te slaan en zijn plaats te verwerven als duurzaam alternatief voor traditioneel begraven of cremeren. Hiermee komt de provincie tegemoet aan de wens van een groeiende groep Nederlanders.