Provincies leren omgaan met burgernatuur

Nog te veel gericht op regels, te weinig op maatschappelijke betrokkenheid. Zo oordeelde het Planbureau voor de Leefomgeving begin dit jaar over het provinciale natuurbeleid. De van onderop geïnitieerde voedselbossen bieden provincies de kans ervaring op te doen.

Wilde natuur

Tussen glooiend grasland en maisvelden valt het perceel meteen op. Rozebottel en framboos schieten er omhoog, kastanjes en elzen. Een postzegel wilde natuur te midden van strak aangeharkt land. Ervoor dralen twee heren met kniehoog schoeisel: Wouter van Eck en Marc Buiter, respectievelijk voorzitter en secretaris van de stichting Voedselbosbouw Nederland.

Voedsel zonder schade
Van Eck en Buiter zien hun bossen als methode om voedsel te produceren zonder de schadelijke gevolgen van de moderne landbouw. ‘Een veel te  hoog energieverbruik, verslechtering van de bodem, achteruitgang van de biodiversiteit en vervuiling van het grondwater’, somt Van Eck de nadelen op. ‘In een voedselbos is het andersom. Hier wordt juist kool- en stikstof gebonden, groeit de biodiversiteit en wordt de lucht gefilterd.’

Soepel bestemmingsplan
Gelukkig had de gemeente Berg en Dal een soepel bestemmingsplan dat de nieuwe  functiecombinatie van natuurontwikkeling en landbouw toestond. ‘Sommige mensen noemen een voedselbos natuur omdat ze er allemaal zeldzame vogels en insecten zien. Zelf beschouwen we ons als boeren en we staan ook als agrarische maatschap geregistreerd. Hier kregen we de ruimte om dat allemaal te doen. De afgelopen vijf jaar zijn hier bijna zesduizend mensen langs geweest. Natuurbeschermers, lagere-schoolklassen, studenten landschapsarchitectuur en ecologische landbouw. Maar ook lekkerbekken op zoek naar bijzondere ingrediënten.’

Ideaal voorbeeld
Het is een ideaal voorbeeld voor het nieuwe natuurbeleid dat de provincies voorstaan, het voedselbos. Innovatief in de combinatie van landbouw en natuur, educatief voor een breed publiek én door een private partij geïnitieerd – ‘natuur op uitnodiging’ in vaktermen. En dat was nou precies de bedoeling van de oproep die de provincie Flevoland in 2013 deed, samen met Staatsbosbeheer en de stichting Flevo-landschap.

Te veel topdown
‘We zijn jaren bezig geweest een ecologische verbinding te realiseren tussen de Oostvaardersplassen en het Horsterwold bij Zeewolde’, blikt programmamanager gebiedsontwikkeling Edzard van de Water terug. ‘Uit een evaluatie bleek dat de aanpak destijds te veel topdown was, waardoor er een negatieve sfeer ontstond. Uiteindelijk bleven we als provincie zitten met verspreid liggende agrarische gronden die een natuurbestemming moesten krijgen.’

Zelfstandig nieuwe natuur
Het roer moest om. ‘We nodigden de maatschappij uit om zelfstandig nieuwe natuur te realiseren. Er kwamen 79 ideeën binnen die we langs een meetlat hebben gelegd. Van 22 daarvan zagen we de verdere ontwikkeling wel zitten. Die hebben we uitgenodigd hun plan uit te werken. Ga maar aan de slag.’

Afstemmen met anderen
Een van de gelukkigen was de stichting Voedselbosbouw. ‘We hebben een voorstel ingediend voor twee keer zestig hectare’, zegt secretaris Buiter. ‘De provincie zag wel graag dat we het zouden afstemmen met de projecten van andere geïnteresseerden. We hebben vele gesprekken gevoerd om uit te vinden bij wie we het beste konden aansluiten. Dat bleken Staatsbosbeheer en stichting Speelwildernis Oosterwold te zijn. Ook een natuurboerderij, Vliervelden, is vorig jaar aangehaakt.’

Bottom-up in optima forma
‘Het was bottom-up in optima forma’, zegt Van de Water. ‘We hebben zo min mogelijk kaders gesteld. De intentie was dat de aangedragen ideeën vooral door de marktpartijen werden uitgewerkt. Maar gaandeweg kwamen allerlei kwesties bovendrijven waar we als provincie onvoldoende antwoord op hadden. Een aantal van de initiatiefnemers bleek de uitwerking van de plannen te tijdrovend te vinden en kondigde aan dat ze eigenlijk geen programmaleider meer wilden zijn.’

Moeizame verhoudingen
Ook bij de stichting Voedselbosbouw liepen de frustraties weleens op. Van Eck: ‘Staatsbosbeheer had huiver met ons in zee te gaan. Het voetjevrijen ging heel traag.’ Een bezoek van Staatsbosbeheer aan het voedselbos Ketelbroek veranderde de moeizame verhoudingen. Van Eck: ‘Samen hebben we een plan gemaakt voor een integraal natuurgebied van vijftig hectare, waarvan dertig zal worden ingericht als voedselbos. Dat proces heeft drie jaar geduurd. Maar we krijgen dan wel in één klap het grootste voedselbos van Europa.’

Oliemannetje
Dat het goed kwam tussen Staatsbosbeheer en het voedselbos is mede te danken aan de provinciale accounthouders die meereisden met de excursie naar Ketelbroek. Zoals de provincie vaker als oliemannetje tussen partijen moest functioneren. Van de Water: ‘De paden die de Speelwildernis bijvoorbeeld graag door het voedselbos wil aanleggen, staan soms haaks op de ecologische functies. Dan was het aan ons om te bemiddelen.’

Groot voorstander
Hij is groot voorstander van de nieuwe aanpak, zegt Van de Water, maar ‘natuur op uitnodiging’ betekent in de praktijk niet dat de provincie er geen of weinig werk aan heeft. ‘Het klinkt eenvoudiger dan het is, het vreet energie. Je ziet ambtenaren vanuit de oude rol vaak ‘nee’ zeggen tegen initiatieven vanuit de samenleving, omdat iets niet past binnen de kaders. Nee zeggen vind ik te gemakkelijk. Dat past nu niet meer. Je gaat samen buiten de gebaande wegen op zoek naar een oplossing en dat kost tijd.’

Lessen
Wat zijn de lessen van de Flevolandse aanpak? ‘Werk vanuit duidelijke kaders waaraan de initiatieven vanuit de samenleving moeten voldoen’, stelt Van de Water. Door zelf vooraf helder te hebben hoe je het proces wilt doorlopen, kun je dat de participanten ook meteen meegeven. Dat scheelt je later in het proces veel tijd. En realiseer je goed wat voor omslag deze manier van werken voor de eigen medewerkers en die van externe organisaties betekent. De knop moet om, in zo’n proces moet iedereen uit de traditionele stand, meer open-minded naar de mogelijkheden kijken. Daar moeten we nog wel stappen in zetten.’

Lees het hele verhaal over het nieuwe natuurbeleid van provincies in BB22 (inlog)