Wijkaanpak duurzame energie met bodemenergie

U ziet er niets van in de straten, maar wist u dat er in 2024 al bijna 130.000 woningen zijn voorzien van een gesloten bodemenergiesysteem? Deze systemen halen warmte (en in de zomer ook koeling) uit de ondergrond, die door een warmtepomp zonder buitenunit wordt opgewaardeerd naar de juiste temperatuur. De directe voordelen van energie uit eigen bodem zijn onder meer de grote energie efficiëntie, de beschikbare vrije koeling en de afwezigheid van apparatuur aan de gevel, op het dak of in de tuin. Dit biedt kansen voor o.a. mini-warmtenetten in uw gemeente!

Aanleiding

Al snel nadat de combinatie van gesloten bodemenergie en warmtepompen rond de eeuwwisseling op de markt kwam voor individuele laagbouwwoningen, ontstond er ook vraag naar deze energiesystemen voor de gestapelde nieuwbouw, zoals appartementen. Een klein collectief systeem met bodemenergie als bron dus.

Wat is gesloten bodemenergie?

Een gesloten bodemenergiesysteem bestaat uit een of meerdere gesloten leidinglussen in de bodem, die samen het bronsysteem vormen. Door deze leidinglussen stroomt een medium, zoals water, eventueel aangevuld met een koelvloeistof. Door middel van geleiding vindt vervolgens uitwisseling plaats van warmte en koude tussen het medium in de bodemlus en de omringende bodem. Het grondwater blijft buiten het circuit. De warmte of koude die uit de bodem wordt gehaald, hoeft vervolgens door een warmtepomp alleen nog te worden opgewaardeerd naar de gewenste temperatuur, waardoor er maar een fractie hulpenergie (elektriciteit) hoeft te worden gebruikt.  

Voor de collectieve aanpak van gesloten bodemenergie bij appartementengebouwen zijn er verschillende uitvoeringsvormen mogelijk, zoals:

1. Een individuele warmtepomp met een individuele gesloten bodemlus per appartement
2. Een individuele warmtepomp per appartement met een gedeeld (klein collectief) gesloten bodemenergiesysteem als bron. In het geval dat er twee warmtepompen op één bodemlus zijn aangesloten, is er al sprake van een klein collectief systeem.
3. Eén centrale warmtepomp voor alle appartementen in het gebouw, met een gedeeld gesloten bodemenergiesysteem. Hier is sprake van een collectief bron- en afgiftesysteem.

Mini-warmtenetten

Een klein collectief bodemenergiesysteem zoals omschreven bij punt 2 is niet alleen toepasbaar bij appartementen, maar kan ook worden toegepast op woningen die dicht bij elkaar liggen. Naast de term ‘klein collectief’ doet ook het  begrip ‘mini-warmtenetten’ opgang. Op dit moment worden klein collectieve systemen meestal in nieuwbouwprojecten toegepast. In de bestaande (renovatie)bouw is deze duurzame oplossing nog in opkomst en wordt deze vaak slim gecombineerd met andere infrastructurele werkzaamheden, zoals het vervangen van het riool of waterleiding.

Samenwerken en drempels verlagen

Niet alleen vanuit het oogpunt van optimalisatie van het ontwerp qua energie-efficiëntie en ruimtegebruik, maar ook voor het delen van kosten zijn de mini-warmtenetten aantrekkelijk. Ook kan de collectieve aanpak voor inwoners van uw gemeente drempelverlagend werken om te besluiten om bij verduurzaming voor een bodemenergiesysteem te kiezen. Dit helpt om inwoners sneller van het aardgas af te halen op een netcongestie-arme manier.

Wel zijn er een aantal zaken die men zich vooraf dient te realiseren:

• Er is een juridische overeenkomst tussen samenwerkende partijen nodig
• Er moeten goede afspraken gemaakt worden over onderhoud, bij verkoop van een woning en over de waardebepaling van het gemeenschappelijke systeem
• Bij een appartementsgebouw met een VVE kan mogelijk worden volstaan met een toevoeging aan de overeenkomst van de bewoners met de VVE
• Bij het gebruik door meerdere woningen van een gemeenschappelijk bodemenergiesysteem gelden er wettelijke monitoringverplichtingen, o.a. van de temperatuur en energiebalans
• De monitoringverplichting houdt in dat data over o.a. vloeistoftemperaturen en energiebalans wordt geregistreerd en dat deze opgeslagen moet worden. Ook dit moet georganiseerd worden
• Bij een collectief systeem zal rekening moeten worden gehouden met de eisen uit de Wcw. Voor warmtenetten tot 1500 aansluitingen geldt niet de verplichting van publiek eigendom waardoor deze infrastructuur in private handen kan komen te liggen. Dit geldt dus zeker voor de mini-warmtenetten.

De praktijk

Op verschillende plaatsen in Nederland zijn al initiatieven voor mini-warmtenetten van de grond gekomen, zoals in Haarlem (Ramplaankwartier), Zeist, Leusden, Hilversum en Katwijk.
Een iets ouder voorbeeld is het mini-warmtenet in Terborg. Door de collectieve aanpak in de organisatie, de uitvoering en nazorg van de (bodemenergie)systemen kan men gezamenlijk de voordelen benutten en gaan de kosten per deelnemer omlaag.

Zet men alles op een rijtje, dan zijn er naast de individuele aanpak enerzijds en de grote warmtenetten anderzijds, ook grote kansen voor de  “klein collectieve” bodemenergiesystemen daartussenin. Zeker als er met de aanpak en uitvoering ervaring wordt opgedaan en er meer standaardisatie in de toepassing komt. Duidelijk is dat er met de verschillen tussen alle locaties altijd sprake zal zijn van maatwerk en dat lokale initiatieven nodig zullen zijn om een project te starten.