Ook na verkiezingen kansen voor lobbyisten

Lobbyen voor de gemeenteraadsverkiezingen kan lucratief zijn, maar lobbyen na de verkiezingen biedt ook kansen. Dat blijkt uit onderzoek van Dröge & Van Drimmelen.

Brief naar formateur niet effectief
De onderzoekers onderscheiden vier stappen die worden doorlopen als een college aantreedt na de verkiezingen: verkennen, onderhandelen, formeren en het tekenen van het coalitieakkoord. Hieruit wordt dan het collegeprogramma gedestilleerd. De traditionele brief naar de onderhandelaars of formateur om je belang te behartigen blijkt doorgaans niet effectief. Daarom wil het onderzoek “Achter gesloten deuren” een beeld schetsen van de tamelijk gesloten periode van onderhandelingen na de gemeenteraadsverkiezingen , inzicht geven in elke fase van het proces en hoe de lobby kan worden aangewend. 

Theorie en praktijk
Door literatuuronderzoek, naar de periode van het schrijven van het verkiezingsprogramma tot de presentatie van het collegeprogramma, en kwalitatief onderzoek (interviews met raadsgriffiers, gemeentesecretarissen, beleidsadviseurs en onderhandelaars) hebben de onderzoekers de vraag proberen te beantwoorden wie deze mensen zijn en op welke momenten ze formeel en informeel invloed uitoefenen.

Select groepje in laatste fasen
Uit het literatuuronderzoek blijkt dat de rolverdeling in aanloop naar de verkiezingen en tijdens het formatieproces niet eenduidig is. De invulling van het formatieproces verschilt per gemeente evenals de duur van het proces. Dit hangt af van de bestuurscultuur en de identiteit van coalitiepartijen. Het lijkt erop dat de ruimte om invloed uit te oefenen kleiner wordt, naarmate de verkiezingen dichterbij komen, maar het blijkt dat de politici die in de laatste fasen betrokken zijn juist steeds grotere invloed hebben op het beleid. Voor de verkiezingen hebben lobbyisten makkelijker ingang, omdat er veel actoren zijn, maar door hun aantal hebben die minder significante invloed. Na de verkiezingen blijft een select groepje beslissers over die de basis bepaalt voor het beleid voor de komende vier jaar.

Invloed burgemeester

Uit de interviews blijkt dat bestuurders op verschillende momenten een bepaalde mate van invloed kunnen uitoefenen. De burgemeester kan tijdens de verkennings- en onderhandelingsfasen het meeste invloed uitoefenen op het proces. Formeel zouden ze vooral na de totstandkoming van het coalitieakkoord hun zegje mogen doen over het akkoord, maar in de praktijk is de impact hiervan te verwaarlozen. Burgemeesters zijn doorgaans al voor het coalitieakkoord inhoudelijk op de hoogte van de inhoud en strekking ervan. Ook om invloed uit te oefenen op de portefeuille die ze zelf krijgen. In sommige gemeenten schuiven partijen na de verkiezingsuitslag bij de burgemeester aan tafel, waar deze een bemiddelende rol aanneemt om potentiële coalitiepartners dichter bij elkaar te brengen. Ook is de burgemeester voorzitter van een eventueel openbaar raadsdebat direct na de verkiezingen waarin de voorkeuren duidelijk moeten worden, ondersteund door de raadsgriffier.

Invloed ambtenaren
Raadsgriffiers zijn in de onderhandelingsfase in grote mate betrokken, omdat zij aan tafel zitten en de onderhandelingen begeleiden. Ook kan de griffier een adviserende rol spelen in de totstandkoming van het coalitieakkoord. De gemeentesecretaris en ambtelijke organisatie stellen zich gedurende het hele proces vooral dienend op. Hun invloed op de coalitiesamenstelling is klein. Ze kunnen enigszins sturen in de onderhandelingsfase bij het leveren van feitelijke informatie en vakspecifieke kennis over bepaalde thema’s, net als in de overdrachtsdossiers die van de gemeentesecretaris komen. Ambtenaren kiezen over het algemeen voor een neutrale lijn en wijzen vooral op het belang van beleidscontinuïteit. Na het coalitieakkoord kunnen gemeentesecretaris en ambtenaren wel enige invloed uitoefenen, omdat zij de vertaling maken naar beleid.

Kaarten al gedeeld
Saillant is dat uit het literatuuronderzoek blijkt dat tijdens de verkenningsfase wordt bepaald welke partijen met elkaar willen onderhandelen. In de interviews claimen bijna alle betrokkenen dat zij voor de verkiezingsuitslag al een beeld hebben van welke partijen een coalitie kunnen vormen. Ook komt in interviews zelfs naar voren dat de kaarten al volledig zijn gedeeld en openbare raadsdebatten vlak na de verkiezingen eigenlijk zinloze exercities zijn. Open onderhandelingen zouden een farce zijn. In dat geval worden, volgens een van de geïnterviewden, de echte beslissingen genomen in het café.

Formatie leent zich goed voor lobby
Hoewel blijft gelden dat het goed is de lobby zo vroeg mogelijk in te zettenen dat vooraf opgebouwde relaties onontbeerlijk zijn, leent de periode van formatie zich volgens de onderzoekers goed voor de lobby. Wel verschillen de mogelijkheden en de bestuurders die aan zet zijn nogal per onderdeel van het proces. Per fase zijn er verschillende bestuurders die in het bijzonder invloed uitoefenen. De mate van invloed van bestuurders hangt samen met het vertrouwen tussen de coalitiepartners. Bij veel vertrouwen is meer ruimte voor invloed, dan bij weinig vertrouwen.

Juiste lokale netwerk
In het laatste geval volgt vaak een gedetailleerd akkoord met beperkte ruimte voor invloed van bijvoorbeeld burgemeester of gemeentesecretaris. Als onderhandelaars wel groot vertrouwen in hen hebben, zullen zij zich eerder laten beïnvloeden. De lobbyist met het juiste lokale netwerk kan een gefundeerde inschatting maken van welke partijen gaan onderhandelen en hoe groot het onderlinge vertrouwen is. Met die informatie kan deze van te voren bepalen op welke mensen hij moet inzetten.